In dit artikel probeer ik je bewust te maken van hoe je om kunt gaan met dit soort roerige tijden. Als manager herken je waarschijnlijk ook wat ik hieronder beschrijf en ik hoop dat ik je ermee handvatten geef om inspirerend en motiverend voor je medewerkers te zijn. Overigens zijn deze inzichten en handvatten ook erg goed toepasbaar bij ongewilde privé gebeurtenissen, zoals je partner die je verlaat.

Terugpakken van je autonomie

Laat ik beginnen met een universeel recht van de (werkende) mens: het recht om zelf te mogen denken, handelen en bepalen. Binnen Transactionele Analyse wordt dit 'autonomie' genoemd. Een door anderen opgelegde verandering betekent vaak dat je autonomie wordt geraakt: anderen beïnvloeden jouw ruimte om te mogen denken en handelen. Althans, zo zal het in het begin van de roerige tijden veelal voelen. De belangrijkste opgave is dus om je eigen autonomie terug te vinden. Want als je autonoom kunt werken, is de kans het grootst dat je intrinsiek gemotiveerd en gelukkig bent en als gevolg daarvan de beste prestaties levert.

Verwerkingstaken

William Worden (1982) benoemde vier taken tijdens rouw, voortbouwend op de vijf bekende rouwfasen van Kübler-Ross. Worden's taken zijn goed toepasbaar op veranderingen in werk (en privé) waarbij ik ze herformuleer als:

1. Accepteer de realiteit
2. Doorleef je emoties
3. Stel nieuwe doelen en kom in actie
4. Integreer en sluit in

Het gaat hierbij om taken, niet zozeer om een gefaseerde volgordelijkheid. De taken kunnen door elkaar lopen. Wat verder belangrijk is om je te beseffen: een taak uitvoeren is soms hard werken. Het zijn geen gemakkelijke taken, maar wel echt noodzakelijk om met aandacht te volbrengen. Hoe beter je daarin slaagt, des te meer autonomie je hebt. Hieronder zal ik de vier taken beschrijven met herkenbare voorbeelden en handvatten hoe je ze zelf in praktijk kunt brengen of hoe je anderen erbij kunt helpen.

Taak 1: accepteer de realiteit

Het moeilijke aan deze taak? Mensen willen wel veranderen, maar liever niet veranderd worden. Wellicht herken je de neiging om in eerste instantie te ontkennen, Of dat je in gesprek blijft gaan met het management en ze te overtuigen dat de verandering niet goed is. Om ze met steeds nieuwe argumenten te overladen met als doel de verandering aan te passen of terug te draaien. Natuurlijk kan dit heel zinvol zijn. Echter, er komt een moment dat het eerder destructief dan constructief is. Als je merkt dat je je argumenten of vragen begint te herhalen, dan is het moment om aan jezelf deze vraag te stellen: begrijp ik het niet of bevalt het me niet? Als je het echt nog niet begrijpt, blijf vragen stellen. Als het je eigenlijk niet bevalt dan is het tijd om te accepteren. En ja, dat is een werkwoord. Het klinkt makkelijk, maar feiten accepteren is soms hard werken en voornamelijk een cognitief en rationeel proces. Accepteren dat er voor je besloten is. De volgende taak specifieker in op de mentale en emotionele verwerking.
Tijdens een grote overname begeleidde ik een team dat qua locatie moest verhuizen en grotendeels zou worden opgenomen in een bestaand team van de overnemende partij. Ter voorbereiding op deze integratie bespraken we met elkaar de vier verwerkingstaken. Het team gaf aan dat deze eerste taak wel echt gedaan was: de overname was veelvuldig besproken en de effecten op de medewerkers en het team waren duidelijk. Achteraf bleek dat 'duidelijk' toch iets anders is dan 'geaccepteerd'. In de eerste werkweek in de nieuwe samenstelling en op de nieuwe locatie merkten meerdere medewerkers dat de taak 'accepteren' nog niet helemaal af was. De mentale oefening van het accepteren gebeurde eigenlijk pas bij de daadwerkelijke verhuizing en start in de nieuwe setting. Accepteren van de nieuwe werkelijkheid hoeft overigens niet te betekenen dat alle medewerkers kiezen om te blijven werken in de nieuwe setting. Tijdens taak 3 kan immers iets anders worden besloten.

Taak 2: doorleef je emoties

Deze taak is goed te beschrijven vanuit de basisemoties van mensen: blij, boos, bang en bedroefd. De eerste emotie laat ik hier buiten beschouwing omdat de verwerkingstaken van toepassing zijn op ongewenste veranderingen en het dus onrealistisch is te verwachten dat dit tot blijheid leidt.
Het uitvoeren van deze taak betekent eerst 'naar binnen gaan'. Ontdek en onderken hoe je je voelt bij de verandering. Als je het moeilijk vindt om je emoties te benoemen, realiseer je dan dat ze altijd in de categorie boos, bang of bedroefd vallen. Het kan dus helpen om jezelf af te vragen of je boos, bang of bedroefd bent. De kans is groot dat de emotie in een pakketje is gekomen, dus dat je twee of drie van de negatieve emoties herkent. Als het je niet zelf lukt, vraag dan eens een goede collega of vriend of vriendin. Wellicht zien zij welke emoties en gevoelens bij jou leven. Tot slot wil ik je nog bewust maken van het feit dat mensen soms boos doen als ze bang zijn en soms bedroefd doen als ze boos zijn. Het is goed om je bewust te zijn van deze soms zogenaamde 'voorkamers' en 'achterkamers' van je emoties.
Na de herkenning komt erkenning en doorleven. Dat kun je doen door het uit te spreken of te bespreken met anderen, of door het op te schrijven bijvoorbeeld. Voor sommigen gaat het doorleven beter als je je kunt uitleven: via fysieke sporten zoals boksen. Kies hierin vooral dat wat bij jou past. De emotie boosheid verlangt soms ook om uitgesproken te worden bij degene op wie je boos bent.
Deze taak blijkt in praktijk echt heel lastig om goed af te maken: de emotie blijft maar terugkomen. Met nadelige effecten voor jezelf. Hierbij twee voorbeelden, waarschijnlijk zeer herkenbaar. Stel je gaat solliciteren, binnen of buiten de organisatie. De interviewer stelt je de vraag: 'waarom wil je eigenlijk echt weg uit je huidige baan?'. Als je taak 2 nog onvoldoende 'af' hebt, is de kans groot dat je gefrustreerd en zurig reageert. Het effect laat zich raden: ze nemen je niet aan. Het tweede voorbeeld, voor velen van ons uit het privéleven gegrepen: je partner verlaat je. Als je taak 2 laat liggen en vol goede moed na een tijdje weer aan het daten slaat, zou je zo maar negatief of verdrietig over je vorige relatie kunnen spreken. Of überhaupt gewoon teveel. Jouw nieuwe beoogde partner zou daar weleens op af kunnen haken. Je bent op dat moment bezig met de zinvolle taak van het verwerken van je emoties, maar of je er een nieuwe partner aan overhoudt, is zeer de vraag.

Taak 3: stel nieuwe doelen, kom in actie

Het moeilijke van deze taak heeft te maken met onzekerheid en loslaten. Je weet niet zeker waar het toe gaat leiden. Veel modellen en concepten rondom 'Leiderschap' gaan over deze stap. Want als het even tegen zit, dan zegt je omgeving: kom op, je kunt het, het komt vast goed, denk in kansen! Als leiderschapstrainer ben ik natuurlijk voorstander van dit soort positivisme, maar soms is gewoon niet realistisch. Als taak 2 echt onvoldoende af is, dan beland je in de voorbeelden zoals ik beschreef bij taak 2.
Deze taak richt zich op het herinrichten van je leven, werk of privé. Wat wil jij echt met de kennis en acceptatie van de nieuwe werkelijkheid? Ga je er 'het beste' van maken? Of ga je een avontuur aan en ergens anders je geluk zoeken? Bij deze taak is het belangrijk dat je je energie richt op dingen waar je zelf over gaat. Covey noemt dit de Cirkel van Invloed, in zijn must-read 'de zeven eigenschappen van effectief leiderschap.' Het positieve van deze taak is, dat je zelf weer aan het roer staat om je eigen autonomie te bepalen en misschien zelfs te vergroten.

Taak 4: integreer en sluit in

Deze taak vraagt vaak iets meer tijd. Uiteindelijk is het belangrijk om te onderzoeken wat de ongewenste verandering je heeft geleerd of gebracht. En om juist dat te waarderen. Anders loop je het risico om te verzuren en ongelukkiger te worden met negatieve effecten op je gezondheid en je omgeving als gevolg.
Ik herinner mij mijn laatste baan in loondienst nog goed. Opgeleid als technisch bedrijfskundig ingenieur was ik in de verfindustrie beland als salesmanager. Het vertrek was in eerste instantie zeker niet vrijwillig: mijn manager stuurde me weg omdat ik niet wilde voldoen aan zijn eisen. Het leidde tot boosheid en onbegrip bij mij. Uiteindelijk werd het een te lang afscheid begeleid door advocaten. Eigenlijk bleef ik gewoon steken in taak 1: ik paste niet in die rol maar wilde dat niet accepteren.
Door die gebeurtenis ben ik mezelf volledig gaan richten taak 3. Ik voelde al een tijdje dat ik eigenlijk trainer/coach wilde zijn en ik ging mezelf omscholen. En ik probeerde te solliciteren bij een trainingsbureau, waar ik natuurlijk niet werd aangenomen omdat ik nog boos was en taak 2 nog te doen had. Een half jaar laten kon ik gelukkig toch starten, ergens anders. Inmiddels is het 12 jaar later en ben ik nog steeds gelukkig in mijn werk, dat goed bij mij past. Uiteindelijk ben ik dus dankbaar dat mijn toenmalige manager mij wegstuurde.

Succesvolle transformatie

Met dit artikel tracht ik je bewust te maken van de vier taken die je te doen staan als je autonomie wordt afgenomen door een ongewenste verandering. Met deze inzichten kun je wellicht nog beter omgaan met de verandering waar je nu in zit of waar je nog in gaat komen. Als het voor jezelf niet direct van toepassing is, dan kun je de inzichten ongetwijfeld gebruiken om anderen te helpen en coachen tijdens hun roerige tijden!
Directies en management van organisaties hoop ik met dit artikel te inspireren om bij een volgende verandering bewust aandacht te geven aan de verwerkingstaken en daarmee je medewerkers te motiveren, bewust een 'punt' te laten zetten, en de kans op een succesvolle transformatie te vergroten.