Castelein ziet op de arbeidsmarkt bij de doelgroep van De Unie – middelbaar en hoger personeel – de trend om steeds meer loondienst en zelfstandig ondernemerschap te combineren, soms nog aangevuld met opleidingen. De Unie heeft daarop ingespeeld door een zelfstandig label op te richten, het Netwerk Zelfstandig Werkenden  (NZW). “Vroeger had je de factor arbeid en kapitaal. Het kapitaal onderdrukte de arbeid en daarom had je de klassieke vakbonden. Nu is de situatie anders: je hebt de zelfstandige professionals, die arbeid en kapitaal combineren. Die combinatie noemen wij een hybride loopbaan.”

Hybride loopbaan

Een klassieke CAO sluit vaak niet aan bij zo’n hybride loopbaan. Castelein: “Zo zijn er bijvoorbeeld CAO’s, waarbij je niet voor een tweede werkgever mag werken. Daardoor kan een zelfstandig professional niet aan risicospreiding doen. Wij willen dat juist wel, een zelfstandig professional moet zijn talenten op meerdere plekken kunnen inzetten.” Castelein vindt zelfs een concurrentiebeding binnen dezelfde sector arbitrair: “Middelbaar en hoger personeel wordt mede aangetrokken vanwege hun netwerk, maar dat wordt bij hun vertrek met een concurrentiebeding tegen hen gebruikt. Anders gezegd: je neemt iemand aan op zijn toegevoegde waarde en pakt hem die af bij zijn vertrek. Dat is unfair, zeker als zo iemand gedwongen moet vertrekken.” Maar wat als iemand uit eigen initiatief naar een concurrent overstapt? “Dan komt de CAO goed van pas: die zorgt er namelijk voor dat binnen sector niet zomaar kan worden geconcurreerd op arbeidsvoorwaarden. Mede daarom is een CAO ook voor een werkgever van belang.”

Collectieve afspraak individueel invullen

Werkgevers moeten volgens Castelein de CAO gaan zien als een collectieve afspraak over loonruimte, die vervolgens individueel wordt ingevuld. “De huidige CAO geeft te vaak strakke kaders aan, waarvan amper kan worden afgeweken. Juist omdat veel werknemers tegenwoordig voor een hybride loopbaan kiezen, zou het beter zijn als een individu zaken in overleg met zijn leidinggevende in de dagelijkse operatie kan afhandelen. Het individu krijgt daarbij enerzijds loon en anderzijds een bepaald budget dat hij naar eigen goeddunken kan inzetten: voor extra verlofdagen, voor opleiding of gewoon als extra loon. Dankzij de digitalisering kunnen deze afspraken prima worden verwerkt door de salarisadministratie.” De CAO moet vanzelfsprekend wel een aantal brede kaders hebben, zoals bijvoorbeeld het wettelijk vastgesteld minimum aantal vakantiedagen en afspraken over loon, dat hoort bij een bepaalde functie. “Een CAO moet met die brede kaders een bodem vormen en uitwassen voorkomen, maar geen plafond zijn. Nu scheppen CAO’s  vaak plafonds omdat er grenzen zijn aan de zaken die ooit zijn afgesproken. Die afspraken zijn gebaseerd op onderling wantrouwen. Ik denk dat veel van die afspraken geschrapt kunnen worden. Want ook de factor kapitaal is veranderd: je praat niet meer over grootkapitaal, maar veel meer over individuele ondernemers, die kwalitatief personeel aan zich willen binden door loon of het bieden van ruimte c.q. keuzevrijheid. Je hebt het dan vaak over het MKB, nog altijd de grootste banenmotor van Nederland. Nu regelen we echter alles dicht in Nederland, terwijl ik ervan overtuigd ben dat vrijheid de mooiste resultaten oplevert.”
Het binden van kwalitatief personeel wordt momenteel belemmerd door afspraken als het verplicht twee jaar doorbetalen van loon bij ziekte. Castelein vat het gevolg kernachtig samen: “Als je in dit land niet klein mag zijn, kun je nooit groot worden.” Aan de andere kant blokkeren diezelfde afspraken ook het functioneren van de zelfstandig professionals. “Dat komt omdat de sociale partners nog vastzitten in oud denken en dat niet aangepast hebben aan de hedendaagse behoeften van zowel individuele ondernemers als werknemers die kiezen voor een hybride loopbaan en zelfstandig professionals.”

Reinier Castelein is een van de plenaire sprekers tijdens het congres Arbeidsvoorwaarden in de praktijk. Arbeidsvoorwaarden heeft een werkgevers- en werknemerskant. Beide partijen komen aan het woord: Hans van der Steen namens de werkgevers en Reinier Castelein namens de werknemers. Daarnaast komen diverse experts aan het woord en worden drie inspirerende praktijkvoorbeelden door de direct betrokkenen toegelicht.