Dat blijkt onder andere uit de ‘Staat van de ambtelijke dienst 2015. De overheid in tijden van verandering’. De zogenaamde ‘STAD’ is nu voor de derde maal uitgegeven door de bijzondere leerstoelen van het kennis- en dienstencentrum op het gebied van arbeidszaken in het publieke domein CAOP.

Weer gekrompen

De personeelsomvang bij het openbaar bestuur is verder afgenomen, van 474.000 medewerkers in 2011 naar 448.700 in 2014. Dat komt vooral door verschuivingen met bezuinigingen tussen overheden, zoals de decentralisaties van werk, zorg en jeugd naar gemeenten. Een grote verandering is bijvoorbeeld de vorming van de Nationale Politie. Het percentage personeel werkzaam in het openbaar bestuur op de totale bevolking is 2,7 procent in 2014. Daarmee zijn we terug op het niveau van 1920 toen dat percentage op 2,8 procent lag. Mogelijk gaat het weer stijgen door een lagere bezuinigingsdruk, groeiende defensiebegroting, inplaatsing van schoonmaakpersoneel en een aanpak voor de komst van veel vluchtelingen.

Digitalisering

Het werk verandert door de digitalisering. Internationale benchmarks laten zien dat de digitale dienstverlening van de Nederlandse overheid tot de top behoort. Het digitaal belastingaangifte doen, het digitaal achterhalen van het pensioen en de elektronische deurmat mijnoverheid.nl zijn unieke voorbeelden. Ze vereisen ook een hoge mate van digitalisering van werkprocessen en dataopslag, en ict-kennis. De instroom van jonge en hoogopgeleide ict'ers is in gevaar door bezuinigingen en salarissen die onder druk staan. Dat maakt de overheid afhankelijker van externen en van ict-leveranciers.

Loyaliteit

Zelfs in dit tijdsgewricht met vele veranderingen en complexe cao-gesprekken aan het einde van een lange periode zonder loonontwikkeling, blijft de ambtelijke loyaliteit bij de inhoud van het vak en de kwaliteit van de dienstverlening liggen. De stroom aan reorganisaties demotiveert ambtenaren wel. Een geïnterviewde over een gemeente: ‘Te veel veranderingen leiden tot chaos en onzorgvuldigheid. Dat ligt aan het hoge tempo van uitvoering van de reorganisaties.’ Als het daarbij gaat om een betere dienstverlening, is de veranderingsbereidheid groot. Ook de medezeggenschap stelt zich dan constructief op.

Absorptievermogen

De grens van het absorptievermogen van de overheid als organisatie lijkt te zijn bereikt. Tekenend hiervoor zijn de problemen met de invoering van persoonsgebonden budgetten. De overheid zou nu moeten zeggen: ‘even geen nieuwe politieke initiatieven, en zaken die fout gaan niet meteen met nieuw beleid proberen op te lossen.’

Weinig beleid voor langer doorwerken

Hoewel de meeste ambtenaren door de hogere pensioenleeftijd langer moeten doorwerken, hebben slechts weinig managers aandacht voor hun duurzame inzetbaarheid. Ook lukt het maar moeizaam om een algemeen beleid voor het langer doorwerken in te voeren bij overheidsorganisaties.