Als kind zag professor Paul Chauvigny de Blot SJ zich eens geconfronteerd met een enorme golf. Hij zwom zoals zo vaak, met zijn vriendjes in de Indische Oceaan, vlak bij zijn ouderlijk huis aan de westelijke kust van Midden Java. Er was geen tijd voor bezinning of vluchten. Instinctief dook hij midden in de muil van de voortrazend golf, om zichzelf kort daarna terug te vinden in het wiegende water achter de voortrollende watermassa. Die ervaring was als een ijk-punt. Professor De Blot leerde als kind niet weg te lopen voor het gevaar, maar er juist midden in te duiken. Daar ben je veilig. Paul de Blot is hoogleraar Business Spiritualiteit aan de Universiteit van Nyenrode. Hij weet als geen ander dat Business Spiritualiteit de meest concrete basis is voor gezond en succesvol zaken doen. Mét mensen. Vóór mensen. Maar staan Business en Spiritualiteit niet juist met elkaar op gespannen voet? Professor De Blot beantwoordt de vraag met een tegenvraag: “Business gaat om geld, maar wie zoeken nou juist naar dat geld? Mensen, geen robots of chimpansees. Mensen zoeken naar geld uit idealisme, ze moeten een gezin onderhouden, ze willen uitblinken, carrière maken. Met andere woorden, ook een zakenman is bezield, dus spiritueel.” Dat zou je anders niet zeggen als je kijkt naar het omvallen van de banken en alles wat daar achteraan is komen rollen. Organisaties waarin een handvol mensen aan de haal gaat met het geld en lak heeft aan morele verplichtingen. “Klopt,” beaamt De Blot, “Als organisaties zo groot zijn, verdwijnt de bezieling. De mens is van nature coöperatief. Hij werkt graag met anderen in een groep. Ook zo’n groep is bezield.” Maar: hoe lager een mens in zo’n organisatie werkt, des te onzichtbaarder hij is. Bovendien, hoe groter de groep ondergeschikten is, des te onvoorspelbaarder en oncontroleerbaarder het individuele gedrag. Temeer als de individuele binding met bedrijf of collega’s ontbreekt.

In balans
De Blot staat op en gaat op weg naar een dichtbijgelegen collegezaal. In de fluwelen stilte van de grote ruimte tekent hij met grotehalen de kern van Business Spiritualiteit op het bord. Met drie sleutelwoorden duidt hij de processen aan waarbinnen alle menselijke acties en reacties zich afspelen: Doen, Zijn en Interactie. Het Doen is het domein van het realisme, de deskundigheid, het leveren van meetbare prestaties, wetenschappelijk onderzoek. In het Doen kijkt de mens achterom in de tijd, want pas achteraf kun je meten, controleren en vaststellen of moet worden bijgestuurd of niet. Met als gevolg dat bijsturen altijd achteraf gebeurt. Dan is het spreekwoordelijke kalf doorgaans al verdronken. De mate van kundigheid in het Doen duiden we aan met het Intelligentie Quotiënt, het IQ. Het Zijn is het domein van de Pneuma, geest. Dat is creativiteit, inspiratie, idealisme, passie. Dat zijn vormen van energie; kijk maar eens wat mensen allemaal kunnen opbrengen als ze zijn gegrepen door een idee of doel. Ze gaan door tot ze gedaan hebben wat ze voor ogen hadden. Hier vinden uitsluitend niet-meetbare processen plaats. In het Zijn kijkt de mens naar voren, droomt van een ideaal, schept zich een beeld. Wie hoog scoort in het Zijn heeft een hoog SQ, ofwel spirituele intelligentie. De Blot: “Het SQ is niet te analyseren of meten; dat herken je simpelweg.”

De Interactie, zowel met de natuur als de medemens, is de verbinding tussen lichaam en geest. Ze staat tevens voor alle vormen van communicatie met de ander. En die ander is zowel mens, als dier, als plant of de totale planeet. Als hier de balans zoek is, ondervinden we dat letterlijk aan den lijve. Dan zoeken we compensatie door te veel te eten, te drinken, te roken en wat dies meer zij. Dan vervuilt de planeet, sterven dieren uit, en eten we groenten die zijn vervuild met zware metalen. Op dit terrein vinden we elke vorm van bezielende kracht op ons doen, onderlinge interactie, communicatie, samenwerking, vriendschap, die altijd wederkerig is. Hierbij hoort het EQ, ofwel de emotionele intelligentie als analysemodel.

De band tussen Doen, Zijn en Interactie kan worden weergegeven als Yang en Yin uit het TAO-model. De Blot: “Als deze drie processen niet met elkaar in balans zijn, gaat het fout. Dan zitten we al gauw met een burn-out. Dat kost het bedrijfsleven erg veel geld, en dan heb ik het nog niet over het individuele leed dat er bij hoort.” Het punt is echter dat we vooral worden geschoold in het Doen. Alles wat te maken heeft met rekenen, digitaliseren, controleren, meten, onderzoeken is de taal van het Doen. Op de basisschool leren kinderen het af om hun intuïtie te gebruiken – een stukje van het Zijn – en worden vooral getraind in het Doen.

Passie
“We hebben het Zijn nooit onderzocht en dat hebben we in feite te danken aan wetenschappers als Descartes,” legt De Blot uit. “Descartes ontrafelde de chaos door alles als het ware in stukjes te knippen en zo inzicht te krijgen in de ondoorzichtige realiteit van de materie. Zo ontstond ondermeer het analysemodel en het differentiaalrekenen. Je kunt echter alleen materie in stukjes knippen. Met de geest lukt dat niet. Dus stelde hij voor om de geest even buiten beschouwing te laten en alleen de materie te onderzoeken. Daardoor is de kennis van het Zijn nooit wetenschappelijk ontwikkeld. Alles wat we aan kennis hebben vergaard is ontwikkeld op de tastbare manier.” Hoe vinden we dan na al die tijd de weg terug naar de balans tussen Doen, Zijn en Interactie in de chaos van vandaag? We leven tenslotte in een bepaald model. Een model bijvoorbeeld waarin belastinginspecteurs nodig zijn, of directeuren die binnen de zorgsector de kosten bewaken. Moeten die hun Zijn gaan ontwikkelen? Zit dat hun talent juist niet in de weg? De Blot schudt zijn hoofd, want het gaat juist om de bezieling waarmee mensen hun taak uitvoeren. Bezield je taak uitvoeren vraagt om kennis en ervaring, hoedanigheden die alleen zijn op te bouwen als iemand zich met werkelijke passie met zijn vak bezig houdt. Het is de passie voor je vak die alle verschil maakt. Dan zijn het Doen en het Zijn met elkaar als het ware in gesprek. Dan ga er je als lid van de directie niet met de pot met goud vandoor, want dan weet je dat dit het bedrijf in een of andere vorm schaadt. Wie hart voor de zaak heeft (een typische uitdrukking van het Zijn) is een bevlogen bestuurder. Maar er is meer, en er kán meer.

Fluitend naar ’t werk
De Blot wijst op het onderzoek van Sytse Zuidema: ’Neuropsychiatrische symptomen bij verpleeghuispatiënten met dementie.’ Zuidema is als verpleeghuisartsonderzoeker werkzaam op de afdeling Verpleeghuisgeneeskunde van het UMC St. Radboud te Nijmegen en bij Stichting Kalorama te Beek-Ubbergen. Hij promoveerde op zijn onderzoek in februari 2008. Werken in een verpleeghuis met demente bejaarden is voor de verzorgers en verplegers doorgaans slopend. Om het werk hanteerbaar te houden, krijgen de patiënten vaak kalmerings- of slaapmiddelen. Desondanks kunnen onhoudbare situaties ontstaan. De discussies zijn bekend: over het al dan niet vastbinden van bejaarden, valpartijen, ernstig gebroken broze botten en hersenbloedingen als gevolg van sommige antipsychotica. Aangezien per 2009 slaap- en kalmeringsmiddelen niet meer worden vergoed, hebben we het hier ook nog eens over een kostentechnisch probleem. Zuidema onderzocht de gang van zaken bij 56 psychogeriatrische afdelingen in verpleeghuizen. Hij kwam tot de bevinding dat betere zorg voor de bewoners vaak meer effect heeft dan medicijnen. Snoezelen, muziektherapie en ‘teruggaan in de tijd’ hebben een positief effect, ongeacht de ernst van de ziekte, aldus Zuidema. Hij pleit voor dergelijke behandelmethodes boven toedienen van rustgevende medicijnen. Dat betekent niet alleen een enorme kostenbesparing, maar ook  dat verzorgers en verplegers weer fluitend naar hun werk gaan.

Bevlogenheid
Dat wil nog niet zeggen dat we massaal moeten snoezelen. Maar wel dat we ons realiseren dat louter resultaatgericht bezig zijn gedoemd is vast te lopen. Eenzijdige resultaatgerichtheid staat gelijk aan roofbouw, met burn-out als resultaat. Ook organisaties gaan zo ten onder dankzij die roofbouw. De banken- en kredietcrisis is daar een perfect voorbeeld van, helaas. Hoe gaan de ontwikkelingen het bedrijfsleven beïnvloeden? De Blot: “Grote ondernemingen gaan het niet redden op den duur. Grootschaligheid  is gedoemd vast te lopen omdat mensen geen onderling wederkerige band kunnen opbouwen, niet bezield kunnen werken. Omdat correcties op het beleid altijd achteraf plaatsvinden, als de ramp allang is geschied. Dat zie je nu aan de financiële crisis. Er zijn drie stromingen nodig om het wel te redden: spiritualiteit, duurzaamheid en kleinschaligheid. Grootschaligheid is enkel mogelijk met kleinschalig management. Let op de jongere generaties, op de bevlogen mensen die in hun eentje of in kleine groepen bezield werken aan nieuwe oplossingen. Hou ook in gedachten dat het roer niet zomaar om is, ook al heeft de huidige malaise overal een enorme impact. De verouderde, verstarde managers, die voortdurend terugkijken naar hun oude succesformules, zijn niet meer in staat om het anders te doen. Er komen nog meer problemen, het laatste hebben we nog niet gehad. Dat houdt pas op als deze verstarde oude generatie managers letterlijk is uitgestorven.”