De Arbeidstijdenwet bevat één set uiterste grenzen waarbinnen de werktijdregelingen moeten worden gemaakt. Soms kan in overleg met de ondernemingsraad of in de cao van deze normen worden afgeweken. Dit geldt bijvoorbeeld voor zondagsarbeid en nachtarbeid. Naast de Arbeidstijdenwet geeft ook de Arbeidsomstandighedenwet voorschriften over arbeids- en rusttijden. Denk bijvoorbeeld aan normeringen voor beeldschermwerk of lopendebandwerk. In de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) moet dit beleid nadrukkelijk zijn terug te vinden, net als de risico’s door arbeidstijden en de wijze waarop de werkgever deze risico’s probeert te beperken.

 

Persoonlijke omstandigheden

De werkgever is verplicht om bij het vaststellen van het arbeidspatroon rekening te houden met de persoonlijke omstandigheden van de werknemer. Hieronder wordt in ieder geval begrepen de zorg voor kinderen, zorg voor afhankelijke familieleden, verwanten en naasten én maatschappelijke verantwoordelijkheden die door de werknemer worden gedragen. Bovendien moet de werkgever, voor zover dat van hem kan worden verwacht, de arbeid zo organiseren dat de werknemer zo veel mogelijk in een bestendig en regelmatig arbeidspatroon kan werken.

De verplichting om rekening te houden met de persoonlijke omstandigheden van de werknemer betekent niet dat iedere werknemer het recht heeft zijn arbeidstijden aan te passen aan zijn individuele scenario. De werkgever heeft vooral een inspanningsverplichting om rekening te houden met werknemers die ook andere taken hebben buitenhun werk. Maar uiteindelijk is het de beslissing van de werkgever die de doorslag geeft. Overleg tussen werkgever en werknemer over de persoonlijke situatieis niet meer dan logisch. Het is aan te raden dat de werkgever motiveert waarom hij op zekere wijze de arbeidstijden vaststelt, zeker als de werkgever een verzoek om aanpassing van de arbeidstijden van een werknemer afwijst.

 

Systeem van wetten

De Arbeidstijdenwet is per 1 april 2007 vernieuwd en aanzienlijk vereenvoudigd vergeleken met de Arbeidstijdenwet van 1996. De oude regels kenden een dubbel normenstelsel: de standaardregeling en de overlegregeling, die meer ruimte bood dan de standaardregeling. De normen van de nieuwe Arbeidstijdenwet 2007 zijn vergelijkbaar met de normen van de oude overlegregeling.

Behalve de Arbeidstijdenwet kennen we ook het Arbeidstijdenbesluit, de Nadere regeling kinderarbeid en diverse andere besluiten. In het Arbeidstijdenbesluit staan uitzonderingen op de Arbeidstijdenwet genoemd,  deze hebben betrekking op bepaalde branches (zoals brandweer en horeca) en specifieke situaties (bijvoorbeeld de geconsigneerde pauze, het kwartiertje bij de ploeg en de aanwezigheidsdiensten).

 

Arbeids- en rusttijden

De Arbeidstijdenwet kent de volgende arbeids- en rusttijden:

 

• Maximaal twaalf uur werken per dag;
• Maximaal zestig uur werken per week;
• Gemiddeld maximaal 55 uur werken per week in een periode van vier weken. In overleg met de ondernemingsraad of bij cao kan hiervan worden afgeweken;
• Gemiddeld maximaal 48 uur werken per week in een periode van zestien weken. Om meer flexibiliteit te krijgen kan de referentieperiode van zestien weken onder omstandigheden bij cao worden verlengd naar 52 weken;
• Minimaal elf uur rusttijd per etmaal, dit mag één keer per week worden ingekort tot acht uur rusttijd;
• Naar keuze minimaal 36 uur aaneengesloten rusttijd per week of minimaal 72 uur aaneengesloten rusttijd in een aaneengesloten periode van veertien dagen, die kan worden opgesplitst perioden van minmaal 32 uur. Deze keuzemogelijkheid is uitgezonderd voor werknemers in kantoren en handelsondernemingen.
• Minimaal 30 minuten aaneengesloten pauze bij meer dan 5,5 uur arbeidstijd. Dit kan worden opgesplitst in twee keer een kwartier pauze. In overleg met de ondernemingsraad of bij cao kan de pauze worden beperkt tot een kwartier;
• Minimaal 45 minuten pauze, waarvan dertig minuten aaneengesloten bij meer dan tien uur arbeidstijd. Dit kan worden opgesplitst in drie keer een kwartier pauze. In overleg met de ondernemingsraad of bij cao kan de pauze worden beperkt tot een kwartier.

 

Toepassingsgebied

Werknemers met een inkomen hoger dan drie keer het minimumloon (ruim 50 duizend euro) zijn gedeeltelijk uitgesloten van de Arbeidstijdenwet. De voorschriften bij zwangerschap en bevalling blijven wel gewoon van kracht. Voor zwangere en pas bevallen vrouwen zijn namelijk extra beschermende regels opgenomen in de Arbeidstijdenwet. Het werk moet voor hen zodanig zijn ingericht dat rekening is gehouden met hun situatie.

Zelfstandigen vallen niet onder de Arbeidstijdenwet. Als het noodzakelijk is voor de veiligheid of de gezondheid van personen, kunnen de zelfstandigen wel onder de wet worden gebracht. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij zelfstandigen die werken op of vanaf een mijnbouwinstallatie.

Minderjarigen mogen niet zomaar werken. Voor kinderen (jonger dan vijftien jaar) geldt zelfs een arbeidsverbod. Alleen onder strikte voorwaarden mogen kinderen (lichte vormen van) arbeid verrichten.

Hoewel de regels uit de Arbeidstijdenwet in principe gelden voor de gehele private en publieke sector, zijn er uitzonderingen gemaakt voor sommige sectoren,  of bijzondere omstandigheden zoals rampen. Deze regels zijn uitgewerkt in het op de Arbeidstijdenwet gebaseerde Arbeidstijdenbesluit. Afwijkende regels komen onder meer voor in de horeca, zorg, brood- en banketbakkerij en de entertainmentindustrie.

 

Registratie en naleving

De werkgever moet een deugdelijke registratie voeren van werk- en rusttijden. De wet bepaalt niet de vorm waarin de registratie wordt gegoten. Het is raadzaam om ook een goede registratie bij te houden van overwerk, vakanties en pauzes.

De arbeidsinspectie controleert de naleving van de Arbeidstijdenwet en het Arbeidstijdenbesluit. Overtredingen van de Arbeidstijdenwet kunnen direct worden bestraft met een boete. Vaak wordt er eerst een waarschuwing gegeven. De boetes worden berekend per dag en per persoon. De hoogte van de boete verschilt per overtreding, maar kan behoorlijk oplopen.

 

Begrippen

Sommige begrippen in de Arbeidstijdenwet hebben een iets andere betekenis dan de betekenis die in cao's of in arbeidsovereenkomsten wordt gebruikt. Bijvoorbeeld het begrip ‘nachtdienst’. Dit wordt in sommige cao's zo gedefinieerd dat er ook avonddiensten onder vallen, terwijl het in de Arbeidstijdenwet wordt gedefinieerd als: ‘Een dienst waarin meer dan een uur arbeid wordt verricht tussen 00.00 uur en 06.00 uur.’

 

Een overzicht van de begrippen:

 

Arbeidstijd: de tijd waarin de werknemer de bedongen arbeid verricht, evenals de uren waarop hij zijn arbeid niet verricht wegens ziekte, vakantie, medezeggenschapstaken en vervulling van een door de wet of de overheid opgelegde verplichting.

 

Rusttijd: de tijd dat de werknemer geen arbeid verricht of dienst heeft. Rusttijd onderscheidt zich van een pauze omdat het gaat om rust voor en na een dienst, terwijl een pauze een periode van minimaal 15 aaneengesloten minuten rust is in een dienst.

 

Dienst: een tijdsruimte waarin arbeid wordt verricht bestaande uit de arbeidstijd plus pauzes.

 

Consignatie: de periode tussen twee opeenvolgende diensten of tijdens een pauze waarin de werknemer geen arbeid verricht maar wel bereikbaar moet zijn. Bij onvoorziene omstandigheden kan hij dan worden opgeroepen om te werken.

 

Aanwezigheidsdienst: dit is een bijzondere invulling van het begrip consignatie. In deze dienst wordt zowel arbeid verricht als -en dat is het bijzondere- arbeidsplaatsgebonden consignatie verricht. Deze diensten worden ook wel slaapdiensten genoemd. Alle uren in een aanwezigheidsdienst, ook de uren waarop geen werk wordt verricht, tellen mee voor te berekening van de maximale arbeidsduur.