De moderne leider: welke factoren kunnen ervoor zorgen dat hard ingrijpen wordt geaccepteerd en zelfs gewaardeerd?

Door: Jancees van Westering

In zijn boek ‘The teachings of Don Juan’ beschrijft Carlos Castaneda hoe hij als student culturele antropologie in de woestijn in Mexico op overlevingstocht gaat met zijn leermeester en sjamaan Don Juan. Terwijl de avond valt en ze honger krijgen, stuiten ze op een konijn dat verstard van angst blijft zitten.

Wie doortastend handelt loopt eerder het gevaar van ‘grensoverschrijdend gedrag’ te worden beschuldigd

“Dood dat konijn!” roept don Juan zijn leerling toe, “Het komt daar speciaal om ons te voeden, zoals wij later dieren zullen voeden.  Dus neem je verantwoordelijkheid voor deze situatie en dood dat konijn!” Castaneda aarzelt, doet een halfslachtige poging, struikelt en valt met zijn volle gewicht op het konijn, dat op slag dood is.

Dwingend belang

To kill the rabbit kun je als metafoor zien voor al het handelen van leiders in situaties die om een drastisch ingrijpen vragen: dat je luid en duidelijk nee zegt tegen iets of iemand; dat je een relatie of samenwerking beëindigt, dat je een compleet nieuwe koers bepaalt, dat je zonder pardon aangeeft bepaald gedrag niet (langer) te accepteren.

De vorm van – en aanleiding voor – een kill the rabbit-ingreep kunnen sterk uiteenlopen, maar het draait steeds om dezelfde ingrediënten: er is sprake van urgentie waarbij een dwingend algemeen of zakelijk belang moet worden gediend; het effect van de ingreep is disruptive in die zin dat anderen uit balans worden gebracht en deelbelangen worden geschaad. Dat betekent dat de interventie niet automatisch door iedereen in dank zal worden afgenomen.

Draagvlak

Al komt het soms zo over, bij een kill the rabbit-ingreep gaat het niet om bot gedrag, ingegeven door machteloosheid, gebrek aan beschaving of kwaadaardigheid. Het gaat om je nek uitsteken, verantwoordelijkheid nemen en daden stellen.

De kans om hiervoor draagvlak te creëren is – zeker op korte termijn – kleiner dan bij leidinggevend gedrag dat gericht is op soft power: zoals veiligheid creëren en persoonlijke groei bevorderen. Anders gezegd: een leider die de goede sfeer in stand houdt maakt zich populairder dan degene die het evenwicht verstoort.

Wie ‘het konijn doodt’ – en deelbelangen schaadt! – loopt bovendien het gevaar dat zijn/haar doortastendheid wordt gelabeld als ‘grensoverschrijdend gedrag’. Met als mogelijk gevolg dat hij/zij in een moeras belandt van vage verwijten en onbewezen beschuldigingen.

Wat zijn factoren die ervoor kunnen zorgen dat hard ingrijpen wordt geaccepteerd en zelfs gewaardeerd? In de eerste plaats dat de diagnose van urgentie juist is en dat het juiste belang de voorrang krijgt. Ten tweede de mate waarin je anderen daarvan weet te overtuigen. Ten derde het feit dat je hoe dan ook respect blijft tonen voor degenen die je met je ingreep bruuskeert.

Moed

Verwacht je daarmee dat de moderne leider een schaap met 5 poten is? Deze moet immers de eigenschappen bezitten die je in staat stellen om zowel soft power als hard power in te zetten. En om de juiste keuze te maken tussen deze twee. Cruciaal daarbij is dat je als leider niet afhankelijk bent van complimenten en ook niet per se de lieve vrede wilt bewaren.

Want een – al dan niet bewust – streven naar harmonie en waardering maakt het moeilijker om te kiezen voor hard ingrijpen, zelfs wanneer er alle aanleiding voor is. En dan loop je het gevaar dat je mooie menselijke benadering vooral wordt ingegeven door gebrek aan moed.

Conclusie: de gevraagde mix van eigenschappen stelt weliswaar geen 5 poten voor, maar duidelijk is wel dat voor moderne leiders de lat hoog ligt.

Durven

De tijdgeest vraagt om de inzet van soft power. Of liever: de aard van veel werk, de arbeidsmarkt en de ontdekking dat mensen beter presteren als ze onbedreigd en ‘happy’ kunnen functioneren, vragen daar om.

Intussen is onze wereld ingrijpend veranderd. We lopen tegen de noodzaak aan om compleet anders te leven, te werken, te produceren en te consumeren. Zo zijn er koersen die moeten worden omgegooid, deelbelangen die moeten worden opgeofferd en relaties die moeten worden verbroken om een groter belang te dienen.

Dergelijke verstorende omstandigheden vragen om leiders die verantwoordelijkheid durven te nemen voor de situatie en sterk zijn in kill the rabbit-ingrepen.