Gebruik je stem als instrument om effectiever te communiceren: ‘Oefen door hardop na te denken’

In aflevering 83 van de podcastserie over innovatie en leiderschap in HR gaan Ruud Coumans en Toine Al in gesprek met Alex Boon. Hij is logopedist en auteur van het boek Hoe zal ik het zeggen. Ook verzorgt hij de masterclass ‘Professioneel stemgebruik’ van HR Academy. Lees hier welke tips en voorbeelden Alex heeft om te oefenen en spelen met je stem. Maar luister vooral ook naar de podcast.

‘Veel mensen hebben moeite om met hun stem iets voor elkaar te krijgen’

Waar komt je interesse in stem en spraak vandaan?

“Als kleuter keek ik al naar de juf en luisterde naar hoe ze sprak. Dat interesseerde mij veel meer dan wat ze eigenlijk zei. En later kwam ik in contact met een dove familievriend. Die maakte hele bijzondere geluiden: als je niet kunt horen hoe je stem klinkt, dan kan die alle kanten op schieten. Dat intrigeerde mij enorm. Je leert als kind praten puur op je gehoor. Je gehoor leidt je naar die klanken. Dus hoe mensen klinken is in feite gecomponeerd door het luisteren naar wat ze zelf doen. Je oren hebben een controlerende functie, ze houden je stem precies zo zoals die is.”

Dus je oren zijn belangrijk voor je spraak?

“Zeker! Als je denkt: ik ga eens wat anders doen met mijn stem, dan krijg je een protestreactie. Je oren nemen waar dat iets niet in orde is, en de hersenen reageren met een correctie. Dus dan ga je weer klinken zoals je klonk. Stel nu eens dat die controlerende functie van de oren weg is, dan kun je heel veel geluiden maken. Daar kun je mee spelen, dacht ik, en dat is mijn werk geworden: die speling opzoeken en daarmee aan de slag gaan.”

Hoe doe je dat: je stem aantrekkelijker laten klinken?

“Je moet leren luisteren naar het geluid van je stem. Het grappige van geluid is dat het twee kanten op beweegt: van en naar. Je ontvangt het en je zendt het. Dus dat luisteren bij jezelf is een heel klein kringetje, het luisteren naar een ander is een heel belangrijke vaardigheid. Maar je kunt dus naar dat geluid gaan luisteren en op het moment dat je dat doet, de kwaliteit ervan bepalen en ermee gaan spelen.”

Kun je daar een voorbeeld van geven?

“Als ik een heel zachte stem heb, dan zal dat komen omdat mijn hele familie zacht spreekt – mijn stem lijkt namelijk op die van mijn familie. Dus mijn oordeel over die zachte stem zal zijn: dat is normaal, dat voelt goed. Als iemand dan zegt: kan het wat harder… dan ga je even wat harder praten, en dat hou je dan net vijftien seconden vol; maar daarna ben je weer op je zachte niveau terug, omdat je oren ingrijpen en zeggen: nee, ga maar weer terug.”

Dus je moet over een grens heen om je stem te veranderen?

“Ja, dat moet je echt oefenen. Een van de dingen die ik in mijn boek voorstel, is om hardop te oefenen; bijvoorbeeld door eens hardop na te denken. Dan hoor je jezelf zeggen: ‘Euh, euh’. Vervolgens vraag ik om die klank langer te maken. Goed, dan zit je dus in je eentje in de trein of op de fiets hardop ‘euhhhh, euhhhh’ te zeggen. Dat is dus je stemgeluid. Als je dat kunt registreren, kun je ermee gaan spelen, bijvoorbeeld met het volume. Dus als je je stemvolume wilt veranderen, moet je leren om je stem op een hoger volume vol te houden, zodat jij dat aangenaam gaat vinden – en anderen daar positief op gaan reageren.”

Wat zijn de meest voorkomende problemen als het gaat om stemgebruik?

“Veel mensen hebben moeite om met hun stem iets voor elkaar te krijgen. Ze kunnen niet hard genoeg spreken, of hebben een bepaald timbre in hun stem dat onaangenaam overkomt – te zakelijk, te slapjes of te neuzelig. Maar ook goede sprekers komen bij me langs. Ze kunnen een goed verhaal afdraaien waar mensen enthousiast over zijn. En die willen weten: hoe zit dat dan in mekaar? Wat doe ik goed en hoe kan ik nog beter worden?”

Hoe beoordelen toehoorders of iemand een aantrekkelijke stem heeft?

“Publiek let vooral op: wat heeft deze persoon te zeggen en wie heb ik voor me. Het verhaal moet niet te langdradig zijn, er moeten niet al te veel zijsporen inzitten, het moet een kern bevatten. En de spreker moet iemand zijn die je wilt vertrouwen, die aan jouw beeld van betrouwbaar voldoet. Het lastige is dat niet iedereen hetzelfde geluid betrouwbaar vindt. Sommige mensen vinden laag en ronkend heerlijk, anderen willen juist wat pit en toonbewegingen in het verhaal.”

Wat is het effect van een onaantrekkelijke stem?

“Sommige sprekers lokken discussie uit alleen al door hun stemgeluid. Anderen kalmeren het publiek bij voorbaat, die blussen de vuurtjes alleen al door hun manier van spreken. Dat gaat vaak samen met de inhoud. Als je je verhaal begint met: ‘Ik wil eens even kijken hoe het met jullie is’, dan voelen mensen zich gezien. Maar dan moet je ook echt gaan kijken hoe het met de zaal is. Je moet de communicatie met je toehoorders op gang brengen door wat je zegt en hoe je het zegt. Dat zijn waardevolle elementen: kijken, de tijd nemen, iets zeggen, kijken wat er gebeurt.”

Wat zou je kunnen doen om je stem te gaan gebruiken zoals je graag zou willen? Heb je daar trucjes voor?

“Als je kinderen hebt, dan zou ik zeggen: luister naar jezelf hoe je een boek voorleest aan je kinderen, dan hoor je dat je in beweging bent. En die beweeglijkheid is heel erg gewenst. Want platte, dooie taal, daar hebben we helemaal niks aan. Voor mij is de inspiratie van het omgaan met kinderen, de speelsheid en de beweeglijkheid. Neem eens een beetje daarvan mee naar de interactie die je met een ander hebt. Die wordt dan ook levendiger. Ga uit van het leven, niet van Excel-formulieren.”

‘Mijn ultieme tip: ga eens luisteren naar jezelf’

Heb je verder nog tips?

Zorg goed voor je stem. Eet gezond, pak je rust, drink voldoende. Dat zijn allemaal dingen die direct met je stem te maken hebben. Want je stem is een fysiek onderdeel van je lichaam: je larynx (je strot) is een heel gevoelig instrument. Dus zorg goed voor jezelf. Nog een tip: zeg eens met je mond dicht in je auto of in je slaapkamer voor de spiegel: ‘mmmmmmmm’, en ga daar heel hoog en heel laag mee. Dat werkt grappig; natuurlijk praat je helemaal niet zo, dat is wel wat overdreven, maar je kunt wel kijken of die toonbeweging erin zit. Eigenlijk ben je dan je oren dan een beetje aan het richten op je spraak. Dus dat is mijn ultieme tip: ga eens luisteren naar jezelf.”

Wil je tot slot ons nog iets meegeven over het gebruiken van de stem?

“Als je in gesprek bent, kijk dan eens wat er gebeurt in het gezicht van die ander als je tegen hem of haar praat. Je ziet een bepaalde ontvankelijkheid of onrust en dan ga je een variatie aanbrengen: ‘nouuu’, en kijk wat er dan gebeurt. Jullie gaan lachen. Dan heb je een effect teweeggebracht dat non-verbaal ingezet is, en dan geef je jezelf een bevestiging: oh, dat maakt dus verschil. Ik kan dus blijkbaar al door geluid te maken, iemand aan het lachen maken. Voor sommige gesprekken is het belangrijk dat je stemming maakt of dat je de toon zet, omdat je in de positie bent dat dit van jou verwacht wordt en dat je niet afwacht tot de ander de stemming gaat maken. Nou, ga dat maar eens proberen, en kijk wat er dan gebeurt!”

Meer weten over het gebruiken van je stem?

Wil jij ook je stem beter leren gebruiken? Op 19 september verzorgt Alex Boon de masterclass ‘Professioneel stemgebruik’. In één dagdeel leer je hoe je je stem adequaat kunt gebruiken om gehoord te worden en met je boodschap te informeren, te motiveren en te inspireren.