Omgaan met overgewicht op de werkvloer: schop of schouderklop?

Vervoersmaatschappij Connexxion is een van de bedrijven die de nadruk legt op het sanctioneren of ontslaan van werknemers die een ongezonde leefstijl aanhouden. 40 procent van de mkb-werkgevers vindt dat zij werknemers met een ongezonde leefstijl mogen ontslaan (NOS, 2012). Het afgelopen jaar is het onderwerp leefstijl – en dan vooral overgewicht – veel aan bod geweest in de media. Naar aanleiding van de actualiteiten is geïnventariseerd hoe de ervaringen zijn bij diverse werkgevers in de praktijk. Om deze ervaringen verder te verkennen is er een gestructureerde vragenlijst afgenomen bij 13 mkb-werkgevers.

Uit het onderzoek blijkt dat de grotere werkgevers zich over het algemeen goed bewust zijn van het feit dat een ongezonde leefstijl een steeds belangrijkere rol speelt voor nu en in de toekomst van het welzijn van de onderneming. De personeelsmanagers van de grote werkgevers hebben allemaal wel een mening of een visie over hoe ze een gezonde leefstijl vorm zouden kunnen geven binnen hun organisatie; het ontbrak vaak aan draagvlak bij de directie om deze visie te verwezenlijken. Een ander probleem waar de grotere ondernemingen tegen aan liepen was het delegeren van de taken aan de leidinggevenden. Veel erkenden dat het een belangrijk thema is maar dat leidinggevenden lang niet altijd capabel genoeg zijn om hun werknemers op een ‘goede’ wijze te attenderen op hun overgewicht of ongezonde leefstijl. In sommige gevallen waar dit werd geprobeerd, werkte dit juist averechts.

De kleinere werkgevers erkenden het probleem na een uitleg, maar waren zich niet goed bewust van de handvatten die ze hebben om dit probleem aan te pakken. De kleinere werkgevers zijn überhaupt niet zoveel bezig met het bevorderen van een gezonde leefstijl.

Daar heeft de leidinggevende niks mee te maken!

“Daar mag ik me niet mee bemoeien”, “Dat levert veel weerstand op” en “Daar heeft de leidinggevende niks mee te maken!”. Bekende uitspraken en ook praktijkervaringen van vele werkgevers en personeelsmanagers. Het zijn drempels waar de werkgevers tegenaan lopen als ze het thema leefstijl, met nadruk overgewicht, willen aansnijden. Het is namelijk een inbreuk in het privéleven van een werknemer. Het is belangrijk dat er voorzichtig en zorgvuldig om wordt gegaan met dit onderwerp; als het overgewicht van een werknemer ter discussie wordt gesteld is dit een directe aanslag op zijn/haar persoonlijke ‘mogelijke’ ongezonde leefstijl. ‘Mogelijk’ omdat er ook andere oorzaken spelen bij het fenomeen overgewicht. Overgewicht ontstaat doordat de energie-inname en het energieverbruik langdurig uit balans zijn. Een werkgever kan een interventie faciliteren die ervoor zorgt dat de energie-inname en het energieverbruik weer in balans komen. Overgewicht en zeker obesitas brengen ook andere oorzaken met zich mee waar de werkgever en/of personeelsmanager over na kan denken als ze het probleem bespreekbaar willen maken. Het is verstandig om rekening te houden met de erfelijke aanleg, de familiaire belasting en psychologische problematiek. Psychologische problematiek kan ervoor zorgen dat overgewicht ontstaat. Het kan ook zo zijn dat overgewicht zorgt voor psychologische problematiek. Daarnaast is het verstandig om rekening te houden met medische aandoeningen, zoals een afwijking aan de schildklier.

‘Aanspreken’ of ‘bespreken’?

Stimuleren mag altijd, verschillende onderzoeksresultaten van Loket Gezond Leven van het RIWM onderbouwen dit ook:

 Uit een vitaliteitspeiling van CZ blijkt dat 78 procent van de werkgevers en werknemers vindt dat werknemers zelf het meest verantwoordelijk zijn voor hun vitaliteit.

 87 procent van de werknemers vindt het positief als werkgevers een actieve rol spelen in de vitaliteit op de werkvloer.

 Een meerderheid van bijna 75 procent vindt dat een werkgever de werknemer mag attenderen op zijn meer of mindere gebrek aan vitaliteit.

 Uit kwalitatief onderzoek in het MKB blijkt dat werkgevers en werknemers vinden dat werkgevers mogen ingrijpen, zowel wanneer de leefstijl het bedrijf schade toebrengt (economische argumenten) als vanuit oprechte interesse (zorgargumenten)

 Werknemers vinden wel dat een gezonde leefstijl vrijwillig moet zijn.

Gezond gedrag is besmettelijk

Draagvlak bij de directie en het management is erg belangrijk om de vitaliteit van de werknemers te beïnvloeden. Gezond gedrag is namelijk besmettelijk, net zoals ongezond gedrag. Gedragsverandering werkt niet alleen, de besmetting van gezond gedrag krijgt optimale vormgeving als de hele organisatie hierachter staat. Dit begint bij de bovenste laag. Om dit tastbaar te maken zou de ‘nieuwe’ aanpak van overgewicht en/of een ongezonde leefstijl bijvoorbeeld opgenomen kunnen worden in de missie/visie van het bedrijf.  

Er zijn mogelijkheden om dit te bespreken. Er wordt alleen nog niet optimaal gebruikt van gemaakt. Het onderwerp leefstijl in een werkoverleg implementeren is waarschijnlijk geen grote kostenpost. Het kan mogelijk wel (mits dit op een ‘goede’ manier gebeurt) een ‘eye-opener’ zijn voor werknemers om zelf actie te gaan ondernemen.

Weerstand, en nu?

Ondanks alles wat er gedaan wordt aan gezondheid en vitaliteit binnen een organisatie, zijn er altijd werknemers die niet mee werken. Deze werknemers vormen mogelijk een verhoogd risico om in de toekomst uit te vallen door de gevolgen van overgewicht en/of een ongezonde leefstijl. De werkgever draait uiteindelijk op voor de verzuimkosten van de werknemer. Er wordt veel tijd en geld gestopt in het faciliteren, stimuleren en waarschuwen van werknemers, is het dan nog wel terecht dat de werkgever opdraait voor deze kosten? Welke handvatten heeft de werkgever om zijn werknemers op te leggen om gezonder te leven?

Als werknemers goed functioneren, maar ze hebben (gezien hun ongezonde leefstijl) een groter risico om in de toekomst uit te vallen, in hoeverre hebben werkgevers hier dan nog invloed op?

“Een lastige zaak. Vooral ook omdat het een probleem is wat niet tastbaar is. Je verwacht iets van iemand, en die persoon functioneert prima. Dus eigenlijk kan je hier weinig van zeggen. Het is heel goed mogelijk dat de werknemer voor de rest van zijn loopbaan prima blijft functioneren en geen klachten ondervindt van zijn ongezonde leefstijl. Er zijn ook mensen die hun hele leven ongezond leven maar gezond blijven en oud worden. De kans dat een werknemer iets krijgt is wel groter, maar misschien gebeurt er wel niets. Het uitgangspunt is: Wat privé is moet privé blijven. Dus wat je in privé doet, heeft de werkgever niks mee te maken.” Aldus een arbeidsjurist over dit onderwerp.

De werkgever kan wel van een werknemer verlangen om af te vallen als:

 Het overgewicht de werknemer ongeschikt maakt voor zijn functie.

 De werknemer door zijn overgewicht een gevaar vormt voor de organisatie van de werkgever.

 De organisatie van de werkgever onevenredig zwaar belast wordt door het verzuim van de werknemer. (WVO-advocaten, 2011)

“Je kunt een werknemer ontslaan als hij te dik is en daardoor veel verzuimt, mits je hem of haar voldoende gelegenheid hebt gegeven om af te vallen. Je ziet een tendens dat de werkgever wordt gevraagd de werknemer te helpen naar een obesitaskliniek te gaan.” Aldus twee kantonrechters.

Onder ‘voldoende gelegenheid’ kan verstaan worden het aanbieden van een kortingsabonnement voor de sportschool en/of zorgen voor een ‘gezonde’ kantine. Deze maatregelen hoeven niet direct te helpen maar verkleinen wel het risico op werkgeversaansprakelijkheid als het uit de hand loopt.

Bart van Loon is onderzoeker op het gebied van gezond management en student ‘Management in de Zorg’ aan de Hogeschool Utrecht. Yolanda Kuis is arbeids- en organisatiedeskundige en tevens mededirecteur van De Linge Groep. Tamara Raaijmakers is senior programma manager werk en gezondheid bij Centrum Werk Gezondheid.