Door: Willemijn Jansma, advocaat arbeidsrecht

Werkgevers hebben een zorgplicht als het gaat om het waarborgen van de veiligheid van werknemers.

‘Een volledige en up-to-date RI&E is niet alleen wettelijk verplicht maar zorgt in de praktijk voor voordelen voor zowel werkgevers als werknemers’

Het is een verplichting vanuit de Arbeidsomstandighedenwet (de Arbowet) voor elke werkgever, maar toch blijkt uit de rapportage van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (2020-2023) dat slechts de helft van alle bedrijven een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) heeft. Vooral kleine bedrijven hebben vaak geen RI&E. De reden? Lang niet alle werkgevers zijn op de hoogte van deze verplichting of weten zelfs niet eens wat een RI&E is. Overigens blijkt dat van de bedrijven die wel een RI&E hebben, deze vaak niet volledig is. Tijd dus om het tij te keren. 

Zorgplicht van werkgevers

Werkgevers hebben een vergaande zorgplicht voor de veiligheid van (de werkomgeving van) hun werknemers. Werkgevers moeten maatregelen nemen die nodig zijn om te voorkomen dat werknemers schade lijden in de uitoefening van hun werkzaamheden. Dit betekent bijvoorbeeld dat lokalen zijn ingericht en werktuigen en gereedschappen zijn onderhouden om te voorkomen dat werknemers schade lijden. Ook moeten maatregelen worden genomen om het gedrag van werknemers te beïnvloeden, zoals het geven van (veiligheids)instructies en het houden van toezicht daarop.

Recente nieuwsberichten over de kans op gehoor- en hersenschade bij Nederlandse militairen door explosies bij oefeningen, laten zien dat werkgevers die zorgplicht niet moeten onderschatten. Ook uit andere sectoren komen er geregeld berichten over werkgerelateerde gezondheidsklachten, zoals horecamedewerkers en treinmachinisten met een piep of ruis in hun oor. En fysieke overbelasting van medewerkers bij de bagageverwerking op vliegvelden.

RI&E en plan van aanpak

Zoals gezegd is elke werkgever in Nederland verplicht om een RI&E te hebben inclusief een plan van aanpak. In een RI&E legt de werkgever vast welke gezondheids- en veiligheidsrisico's de specifieke werkzaamheden in zijn bedrijf met zich meebrengen. De werkgever moet inventariseren welke mogelijke gevaren zich in het bedrijf kunnen voordoen en dient hij die risico’s vervolgens te evalueren. Tot slot moet ook een plan van aanpak worden opgesteld waarin moet worden vastgelegd welke maatregelen worden genomen om de geïnventariseerde risico’s aan te pakken.

Als de werkgever meer dan 25 werknemers heeft, dan moet hij de RI&E laten toetsen door een gecertificeerde arbodienst of deskundige. Bij minder werknemers kan gebruik gemaakt worden van een erkende branche-RI&E. Deze branche-RI&E’s gelden voor een bepaalde branche en zijn al gecontroleerd zodat deze niet meer hoeft te worden getoetst.

De werkgever is overigens verplicht om de RI&E actueel te houden. Verwacht wordt dus dat zij de risico’s blijven inventariseren en evalueren, en wanneer de situatie daartoe aanleiding geeft de RI&E bij te stellen.

Risico’s

Het Arbeidsomstandighedenbesluit geeft meer specifiek aan welke gevaren door werkgevers moeten worden geïnventariseerd en geëvalueerd. Het betreft bijvoorbeeld risico’s met betrekking tot:

• Zwangere werknemers
• Psychosociale arbeidsbelasting (zie hieronder meer)
• Gevaarlijke stoffen
• Fysieke belasting
• Beeldschermwerk
• Persoonlijke beschermingsmiddelen
• Lawaai

Boetes

Goed om te weten is dat het niet of onvolledig voorhanden hebben van een RI&E, inclusief plan van aanpak kan leiden tot handhaving door de Arbeidsinspectie, zoals het opleggen van boetes. De hoogte van de boete is maximaal EUR 4.500 voor het niet hebben van een RI&E en EUR 3.000 voor het ontbreken van een plan van aanpak bij de RI&E. Het grootste risico is overigens niet de hoogte van de boete, maar het daadwerkelijk aansprakelijk zijn voor, bijvoorbeeld, een bedrijfsongeval.

Werkgeversaansprakelijkheid

Het hebben van een volledige RI&E dient ook het beperken van werkgeversaansprakelijkheid. Immers, als werkgevers tekortschieten in hun zorgplicht, dan kunnen ze jegens de werknemer aansprakelijk zijn voor de schade die deze in de uitoefening van de werkzaamheden lijdt.

Naast het feit dat met een RI&E arbeidsgerelateerde gezondheidsklachten en ongevallen hopelijk zo veel als mogelijk kunnen worden voorkomen, kan een RI&E werkgevers helpen in hun bewijslast om aan te tonen dat ze hebben voldaan aan hun zorgplicht. Uiteraard zal dat alleen het geval zijn als de werkgever een goede en volledig uitgevoerde RI&E heeft, de werkgever kan laten zien dat alle actiepunten op correcte wijze zijn aangepakt en opgelost en voor zover de inhoud van de RI&E (en het plan van aanpak) in lijn is met de werkelijkheid. Als werknemers  bijvoorbeeld kunnen aantonen dat zij in de praktijk geen veiligheidsinstructies hebben gekregen, terwijl dit wel is opgenomen in de RI&E, dan zal de RI&E de werkgever in de bewijslast immers niet veel bieden.

Psychosociale arbeidsbelasting

Als er sprake is van ongewenste omgangsvormen of hoge werkdruk die stress veroorzaken, dan kan dit leiden tot lichamelijke, psychische en sociale klachten. Gedacht kan worden aan depressies of een burn-out. Dit wordt ook wel psychosociale arbeidsbelasting (PSA) genoemd. PSA leidt tot veel ziekteverzuim in Nederland. Zo ervaren veel werknemers een te hoge werkdruk. Uit de meest recente jaarlijkse peiling (2023) van de Stichting IZZ en de universiteiten Utrecht en Leiden blijkt bijvoorbeeld dat een op de zes zorgmedewerkers heeft aangegeven zich emotioneel uitgeput te voelen. Eén op de vijf geeft aan (ook) lichamelijk uitgeput te zijn.

Werkgevers zijn verplicht om beleid te voeren dat erop is gericht om PSA te voorkomen of te beperken als dit een risico vormt binnen het bedrijf van de werkgever. De risico’s moeten dan in kaart worden gebracht in de RI&E. Werkgevers dienen ervoor te zorgen dat verschillende vormen van PSA, zoals werkdruk, werkstress, pesten, (seksuele) intimidatie of agressie wordt voorkomen. De wet schrijft niet voor op welke manier werkgevers dit precies moeten doen, maar gedacht kan bijvoorbeeld worden aan het geven van voorlichting aan werknemers, het benoemen van een vertrouwenspersoon, onderzoek doen naar de werkdruk binnen het bedrijf en het opstellen van een gedragscode en klachtenprocedure.

Gelukkig blijkt in de praktijk dat steeds meer werkgevers dit onderwerp serieus nemen en overgaan tot actie.

Kortom: een win-win situatie 

Het hebben van een volledige en up-to-date RI&E is niet alleen wettelijk verplicht maar zorgt in de praktijk voor voordelen voor zowel werkgevers als werknemers. Een goede RI&E:

• verkleint de kans op een bedrijfsongeval of bedrijfsziekte
• voorkomt een boete van de Arbeidsinspectie
• kan de werkgever helpen om aan te tonen dat voldaan is aan de zorgplicht
• kan vooral bijdragen aan een veilige en prettige werkomgeving waar werknemers zo min mogelijk geconfronteerd worden met gevaarlijke situaties, ongewenst omgangsvormen of een te hoge werkdruk

Kortom, een win-win situatie!