Preventie van ziekteverzuim begint met het opstellen van een RI&E en plan van aanpak – Enkele voorbeelden uit de praktijk
Na een daling is sinds twee jaar het percentage werknemers met burn-outklachten weer gestegen tot 20 procent in 2022. Dat blijkt uit de laatste NEA. Werknemers gaven daarin ook aan dat te willen dat de werkgever meer maatregelen neemt om werkstress te voorkomen. De RI&E is daarvoor een goed startpunt. In dit artikel daarom een checklist opstellen RI&E inclusief tips en voorbeelden uit de praktijk.
De risico-inventarisatie en -evaluatie die werkgevers verplicht zijn te maken, is de eerste stap in preventie van verzuim. Als je namelijk weet hoe groot de risico’s in jouw organisatie zijn op bijvoorbeeld hoge werkdruk of overbelasting door zwaar werk, kun je gericht maatregelen nemen om die risico’s aan te pakken.
Risico’s aanpakken betaalt zich terug in minder verzuim en hogere medewerkerstevredenheid
Uit Arbovisie 2040, een ambitieus plan van de overheid voor aanpassing van het arbostelsel, blijkt dat bij de helft van de organisaties in Nederland een actuele en volledige RI&E ontbreekt. Daarvan heeft 30 procent niet alle belangrijke risico’s geïnventariseerd. Van alle bedrijven heeft dus maar 35 procent een complete RI&E. Hierdoor zijn bij veel bedrijven de arbeidsomstandigheden niet op orde.
Ambitie Arbovisie 2040 is ‘zero death’
Eind oktober 2023 stuurde demissionair minister van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Arbovisie 2040 naar de Tweede Kamer. Hierin staat de ambitie van het kabinet om een trendbreuk te forceren: het aantal arbeidsongevallen en zieken op en door het werk moet drastisch omlaag. Er mogen geen mensen meer overlijden door werk (zero death). Daarnaast is het nodig het arbostelsel aan te passen op de toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Ook moet het arbostelsel beter uitgerust zijn voor de kansen en risico’s van ontwikkelingen als hybride werken en thuiswerken, digitalisering, robotisering en kunstmatige intelligentie (AI).
Werkgerelateerd verzuim
Dat is dan zichtbaar in de cijfers over verzuim en sterfte door werk of de werkomstandigheden. Het ziekteverzuim is sinds 2017 gestegen van 4 naar 5,7%. Een aanzienlijk deel van het verzuim is werkgerelateerd. Daarnaast zijn er jaarlijks rond de 100.000 arbeidsongevallen met verzuim tot gevolg. Ook overlijden er elk jaar ongeveer 4000 mensen als gevolg van een beroepsziekte.
De RI&E helpt je om inzicht te krijgen in de factoren op het werk die invloed hebben op de gezondheid van je medewerkers. Als je de arbeidsrisico’s in jouw organisatie kent kun je gericht maatregelen nemen om deze te beheersen. Dat betaalt zich terug in minder verzuim en een hogere medewerkerstevredenheid.
RI&E actualiseren
Het maken van een RI&E is voor werkgevers verplicht. De Arbowet schrijft niet voor hoe de RI&E eruit moet zien en hoe vaak je een RI&E moet maken. Als richtlijn kun je aanhouden dat je het document aanpast als de risico’s veranderen. Die kunnen veranderen door een verhuizing, fusie of overname, uitbreiding van je producten of diensten of door de aanschaf van nieuwe machines.
Ook veranderingen in de wet- en regelgeving kunnen aanleiding zijn om de RI&E te actualiseren. Zorg dat de preventiemedewerker in ieder geval een keer per jaar even checkt of de risico-inventarisatie nog actueel is. Als in je organisatie geen grote risico’s spelen, kan het voldoende zijn om een keer in de drie tot vijf jaar een RI&E op te stellen.
Checklist voor het opstellen van een RI&E
• Risico’s inventariseren
Inventariseer de belangrijkste risico’s. Gebruik hiervoor eventueel een RI&E-instrument dat geschikt is voor jouw sector. Risico’s kun je inventariseren door ze in te delen naar risico-soorten zoals gevaarlijke stoffen, fysieke belasting, psychosociale arbeidsbelasting enzovoort.
Tip: Betrek de medewerkers erbij, zij kunnen informatie geven over situaties die zij gevaarlijk of lastig vinden. Het is handig om dat via de ondernemingsraad te doen. Die kan de achterban raadplegen.
• Risico’s evalueren en prioriteren
Vergelijk alle risico’s en geef aan welke het eerst aangepakt moeten worden. Meestal zijn dat de risico’s die de grootste gevolgen hebben (de meeste schade toebrengen of de grootste groep medewerkers betreffen).
Risico’s kunnen per locatie of bedrijfsonderdeel verschillen. Let op dat je voor elke locatie ene aparte RI&E maakt.
• Plan van aanpak maken
Leg vast met welke maatregelen de risico’s weggenomen of beperkt kunnen worden. Verbind deadlines aan de voorgenomen acties en geef aan wie verantwoordelijk is voor de uitvoering ervan.
• Toetsen van de RI&E
De RI&E (en het plan van aanpak) moet je laten toetsen door een gecertifieerde arbodienst of kerndeskundige. Heeft je organisatie minder dan 25 werknemers, dan kan het zijn dat toetsing niet nodig is. Dat kun je checken op routenaar.rie.nl.
• Bespreken van de RI&E en instemming vragen
Werknemers moeten weten dat er een RI&E is en deze kunnen inzien. De ondernemingsraad of de personeelsvertegenwoordiging heeft instemmingsrecht op de RI&E en het plan van aanpak.
• Uitvoeren van maatregelen
Schakel de preventiemedewerker in voor ondersteuning bij en/of coördinatie van het treffen van risicobeperkende maatregelen.
• Evalueren en bijstellen
Zorg dat de RI&E actueel is. Dat betekent dat je bij veranderingen altijd kijkt of die invloed hebben op de risico’s. Is dat het geval, dan is het nodig om de RI&E aan te passen.
Veel verzuim door hoge werkdruk
De Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) is een tweejaarlijks onderzoek onder werknemers door het Centraal Bureau voor de Statistiek en TNO. Werknemers geven onder andere aan hoe vaak ze zich hebben ziekgemeld, hoe lang en met welke reden. Als belangrijkste reden voor verzuim vanwege werk gerelateerde klachten werden genoemd en te hoge werkdruk (27%), besmetting op het werk (22%) en fysiek zwaar werk (11%). Onder hoge werkdruk wordt in de NEA verstaan psychische vermoeidheid door werk. De meest genoemde klachten zijn: leeg voelen na een werkdag (34%) en moe voelen bij het opstaan en bij de gedachte aan het werk (23%). In 2022 gaf 41% van de respondenten aan dat er (aanvullende) maatregelen nodig zijn ten aanzien van werkdruk en werkstress.
Risico’s van werkdruk inventariseren
In de RI&E moet staan welke doelgroepen te maken kunnen krijgen met werkdruk en wat mogelijke bronnen van werkdruk kunnen zijn (dit zijn de risico’s). Bronnen voor werkdruk kunnen zijn: regelmatig overwerken, werk met deadlines, werken met verouderde apparatuur, werk met hoge emotionele belasting, werken in een drukke omgeving, werken in hoog tempo, enzovoort.
Maar de risico’s van werkdruk zijn niet altijd zichtbaar, denk aan discriminatie en pestgedrag. Ook conflicten en een reorganisatie kunnen werkdruk veroorzaken. Of dit speelt, krijg je in beeld door verdiepend onderzoek uit te (laten) voeren in de vorm van werknemersenquêtes en/of gesprekken met medewerkers.
Voor een RI&E voor psychosociale arbeidsbelasting, waaronder werkdruk valt, kun je terecht bij je branchevereniging of je kan een van de branche-instrumenten gebruiken van Steunpunt RI&E. Kijk bij Hoe kies je het juiste hulpmiddel van Steunpunt RI&E en kies de branche waar jouw organisatie in valt. Om te bepalen of je werkdruk in je organisatie moet aanpakken kun je ook eerst de Zelfinspectie van de Nederlandse Arbeidsinspectie doen.
Voorbeelden ingevulde RI&E
Download hier een voorbeeld van een ingevulde RI&E van een vrijwilligersorganisatie
De beroepsvereniging van gerechtsdeurwaarders heeft een RI&E met daarin het risico van PSA opgenomen. Deze RI&E is gemaakt met het branche-instrument voor gerechtsdeurwaarders van Steunpunt RI&E: Ga naar https://www.kbvg.nl/gerechtsdeurwaarders/dossiers en kies voor dossier RI&E.
Ondersteuning voor MKB
Een van de doelstellingen uit de Arbovisie 2040 is om werkgevers in het mkb meer ondersteuning te bieden bij het maken van de een RI&E. De SER heeft geadviseerd hiervoor een Start-RI&E te introduceren, gespecificeerd naar sector. Dat kan door het bestaande instrument Route naar de RI&E verder door te ontwikkelen. Hierdoor wordt het voor kleinere organisaties makkelijker om zelf een risico-inventarisatie te maken en neemt hopelijk het aantal bedrijven met een RI&E toe. Ook komt er een digitale melding van RI&E’s bij de Arbeidsinspectie.
Bronnen en meer lezen:
