Nadine Planken schreef volgens de jury van de Nederlandse Stichting voor Psychotechniek (NSvP) de beste masterscriptie van de Nederlandse universiteiten. Ze won de hoofdprijs voor haar onderzoek naar de manier waarop potentieel leiderschap kan worden herkend en gestimuleerd. Een interview met de winnaar.
‘Niet alleen de leider heeft de macht. Het gaat om de interactie tussen alle leden in een organisatie.’
Haar bevindingen benadrukken dat werknemers in alle rollen – niet alleen in formele leiderschapsposities – kunnen bijdragen aan het leiderschap en het succes van de organisatie. Haar onderzoek is stevig theoretisch gefundeerd en beantwoordt volgens de jury niet alleen vragen, het opent deuren – het geeft een dieper inzicht in leiderschap in actie. Daarnaast ‘biedt het onderzoek organisaties praktische inzichten in het creëren van een inclusieve werkcultuur waarin ieders stem telt’.
Nadine Planken is inmiddels alweer in een volgende fase van haar loopbaan beland. Aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam doet ze psychologisch onderzoek naar team job crafting, voor haar doctoraat.
Maar de 24-jarige Duitse sociale wetenschapper staat graag stil bij het onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam van vorig jaar, dat haar de David van Lennep Scriptieprijs opleverde. “Ik was al aangenaam verrast dat ik bij de vijftien genomineerden hoorde”, vertelt ze.
Ze voerde haar onderzoek uit met vier medestudenten, en verzamelde de data op basis van gesprekken, face-to-face, tussen twee studenten die elkaar niet kenden. In totaal deden er 43 studentenparen mee, dus 86 studenten in totaal. “Ze moesten een ‘survivor task’ bespreken, waarbij een de leider was en de ander de volger. In vijftien minuten moest er een conclusie worden getrokken, dus er was ook sprake van tijdsdruk.”
Stem van de volgers
De onderzoekers bestudeerden daarna alle opgenomen gesprekken en brachten coderingen aan bij ideeën en vragen. Meer dan 4000 ‘segmenten van gedrag’ (bijvoorbeeld wanneer leiderschap werd geclaimd door het maken van suggesties of het delen van ideeën) werden geregistreerd en gebruikt voor de analyse. Ook moest de onderzoekspopulatie twee vragenlijsten invullen, een voorafgaand en een na de gesprekken.
Uit de analyse ontwikkelde Nadine Planken een ‘nieuw zicht op leiderschap’. “Voorheen keken we alleen naar de leider. Alles wat hij deed beïnvloedde de ander. Daar zijn we nu vandaan. Niet alleen de leider heeft de macht. Het gaat om de interactie tussen alle leden in een organisatie. Dat creëert leiderschap.”
De volgers, de medewerkers onder een leidinggevende, zijn daarbij heel belangrijk, benadrukt ze. “Volgers steunen actief het leiderschap en kunnen ook zelf een sterke motivatie hebben om te leiden. Zij beïnvloeden de resultaten van een organisatie, en het is tijd dat wij hun stem horen.”
‘Shared leadership’ acht zij daarom een logisch concept, dat bovendien aansluit bij de huidige behoefte aan wendbaarheid en flexibiliteit in organisaties. “De huidige werkstructuren met hybride werken en veranderende rollen vragen om een passend, alternatief leiderschap. Een dynamische vorm van leiderschap, gebaseerd op de sociale relaties en wat op welk moment nodig is. Het leiderschap verschuift dan tijdelijk naar een ander, afhankelijk van de situatie.”
Twee benodigde factoren
Om mensen in staat te stellen actief leiderschap te ontwikkelen moeten zowel organisatie als medewerkers in actie komen, zegt Planken. “Oude inzichten verdwijnen met een nieuwe werkcontext. De organisatie moet dat van bovenaf steunen, en medewerkers de mogelijkheden bieden leiderschap te ontwikkelen. De formele leider kan hier ook bij helpen door te luisteren naar de medewerker en hun leiderschap te steunen.”
Daarnaast zal de medewerker voor zichzelf op moeten komen en zich bewust worden van zijn of haar mogelijkheden: “Oh ja, ik heb een stem, ik kan bijdragen en leiderschap op me nemen.”
Deze twee factoren, op macro- en microniveau, zijn volgens Planken nodig om een verandering naar modern leiderschap in gang te zetten. HR speelt daarbij een cruciale rol. “Als HR dit steunt, sijpelt dat door de hele organisatie. Daarnaast kan HR workshops en trainingen organiseren voor leiders en alle medewerkers die interesse hebben. Zodat ze hun leiderschapsskills ontwikkelen.”
Als dit gebeurt, ziet zij een nieuwe cultuur in de organisatie ontstaan, waardoor vanzelf weer meer mensen mee gaan doen.
Verder onderzoek
De titel van haar scriptie draagt veel informatie in zich, ongeveer de belangrijkste conclusies van haar onderzoek: ‘Followers With Motivation to Lead Claim Leadership Through Voice, but Hesitate to Engage in Leadership Behaviors.’
Waarom zeggen volgers (in haar onderzoek) wel leiderschap op zich te willen nemen, maar gebeurt het niet in de praktijk? Planken: “De rolverdeling was te rigide, er werd te weinig ruimte gevoeld door de medewerker. Dat is een aanknopingspunt voor verder onderzoek. Daarnaast was het gesprek maar een kwartier. Maar het was wel heel mooi om te zien dat volgers voor zichzelf kunnen opkomen.”
De David van Lennep Scriptieprijs: menswaardige toekomst van werk
Jaarlijks roept de NSvP de Nederlandse universiteiten op hun beste masterscriptie op het gebied van mens, werk en organisatie in te sturen als kanshebber voor de David van Lennep Scriptieprijs. De mastertheses worden begeleid door een inhoudelijke motivatie van de hoogleraar en beoordeeld door een onafhankelijke vakjury. De focus van de jury ligt op onderzoek dat bijdraagt aan een menswaardige toekomst van werk, waarin ieders talent telt en technologie vóór mensen werkt en de kansenongelijkheid tussen mensen verkleint.
Deze driedaagse leergang biedt je de kennis en vaardigheden om een stap verder te gaan door niet alleen je leiderschapsvaardigheden te ontwikkelen, maar ook om je eigen psychologie en gedrag beter te begrijpen.
