Hard werken vraagt om hard ontspannen

Beroepsrisico nummer 1: werkstress

We leven in een turbotijdperk. We worden overspoeld door bergen informatie die ons via de post, krant, telefoon en vooral elektronisch bereiken. Alles moet snel, nu en meteen. De steeds weer vernieuwende technologie, de veeleisende klanten, de almaar hogere doelstellingen en de veranderende regelgeving gunnen ons geen moment rust. De gevolgen hiervan zijn duidelijk zichtbaar: een derde van het werkgerelateerde ziekteverzuim wordt veroorzaakt door werkstress.

Daarmee is stress op de werkvloer het grootste beroepsrisico in ons land geworden. Uit onderzoek blijkt dat 12 procent van de medewerkers burn-out klachten heeft. Ruim 40 procent van de medewerkers vindt zijn of haar werk mentaal belastend en een kwart geeft aan altijd onder hoge tijdsdruk te moeten werken. Hoogopgeleide medewerkers hebben vaak last van emotionele uitputting en psychische vermoeidheid. Tien procent van de managers vertoont min of meer een burn-out, maar realiseert zich dat zelf vaak niet.

Door permanente stress lopen we de kans steeds verder verwijderd te raken van onze innerlijke verlangens, drijfveren en talenten. Het gevolg hiervan is dat mensen ontevreden zijn met hun leven en gezondheidsklachten krijgen, waardoor organisaties op hun beurt niet de maximale potentie uit hun mensen kunnen halen. Voor mensen én organisaties is het dus van groot belang om goed met al deze ‘nieuwe tijd stressoren’ om te gaan en om gezond en in balans te blijven.

De rekening van stress 

Naarmate de stress langer duurt of intenser is, heb je meer tijd nodig om hiervan te herstellen en wordt de kans op negatieve gevolgen groter. Kenmerkend voor het fenomeen stress is dat hoe meer stress er is, hoe minder je in staat bent je te ontspannen. Als de stresssituaties zich maar blijven opstapelen, ontbreken uiteindelijk de momenten of periodes die je nodig hebt om te herstellen. En wanneer herstel uitblijft, kan dat ten koste gaan van de productiviteit, motivatie en de lichamelijke en psychische weerbaarheid. En als de weerbaarheid sterk vermindert, kunnen mensen ziek worden, overspannen raken en uiteindelijk zelfs arbeidsongeschikt worden.

Lange perioden van stress zijn dan ook de primaire oorzaak van uitputting en allerlei ziekten. Biochemicus Walther Faché stelt zelfs dat 98% van alle ziekten veroorzaakt wordt door chronische stress. Er is geen nationale registratie van stress gerelateerd verzuim, maar de kosten zijn hoe dan ook enorm: volgens schatting van TNO voor ondernemers en overheid samen ongeveer vier miljard euro per jaar. De gevolgen van werkstress gaan echter nog veel verder. Zo kan werken onder permanente druk zorgen voor vijfmaal zoveel ongelukken, verminderde werkprestaties kosten nog eens het dubbele van het ‘gewone’ ziekteverzuim en ongeveer een vijfde van het personeelsverloop onder managers zou gerelateerd zijn aan werkstress.

Het is nu zelfs zo ver gekomen dat minister Asscher van SZW in mei van dit jaar een vierjarig plan heeft gelanceerd om werkstress aan te pakken. Voor dit project, dat tot 2018 loopt, trekt Asscher in 2014 bijna 1 miljoen euro uit.
Gezien de veelheid aan mogelijke oorzaken van werkstress (o.a. te hoge werkdruk, onduidelijkheid over eisen, verwachtingen of prioriteiten, te weinig benutten van competenties, en gebrek aan betrokkenheid en waardering) is het de vraag wat hiermee bereikt kan worden. Het is daarom belangrijk dat werkgevers zelf meer actie ondernemen om werkgerelateerde stress te verminderen en gezondheid te bevorderen. Maar hoe?

Stimuleren van gezondheid

Voor werkgevers is het essentieel dat hun medewerkers gezond blijven. Gezonde medewerkers zijn immers productiever en verzuimen minder vaak. Werkgevers proberen op verschillende wijzen aan de gezondheid van hun medewerkers bij te dragen, bijvoorbeeld door het aanbieden van een griepprik, sportfaciliteiten of een gratis fitnessabonnement. Maar er is veel meer mogelijk.

Vaak wordt bij het stimuleren van gezondheid bij medewerkers gedacht aan de fysieke gezondheid, maar het bevorderen van het psychische welzijn is evengoed belangrijk. Zo is deelname aan culturele activiteiten goed voor de geestelijke gezondheid en het algemene welbevinden van medewerkers. In Finland, een land waar het een groot deel van de winter donker is en relatief veel mensen kampen met depressies, zag men dit jaren geleden al in. In 2005 introduceerde een bedrijf dat zich eerder al richtte op het verbeteren van de fysieke conditie bij medewerkers, cultuurvouchers. En sinds 2009 mogen Finse werkgevers behalve sportvouchers, ook cultuurvouchers onbelast aan hun medewerkers aanbieden. De Finse werknemer kan nu dus zelf kiezen of hij meer behoefte heeft aan het versterken van zijn lichaam of zijn psyche.

De reden waarom culturele activiteiten een grote bijdrage kunnen leveren aan een gezonde geest ligt in de fysiologie van stress.

Fysiologie van stress

Stress is een heel algemene en veel gebruikte term van deze tijd, die meestal in negatieve zin wordt gebruikt. Stress staat voor alles wat je belast: je kunt lichamelijk ziek worden, zorgen hebben over je werk, je relaties, geld, je kunt overvraagd worden en uitgeput raken. Wat de oorzaak ook is, stress ontstaat als mensen het gevoel hebben dat ze geen keuzemogelijkheid hebben.

Hoewel er grote individuele verschillen kunnen zijn in het hanteren en beleven van stress, is de fysieke reactie erop over het geheel genomen voor alle mensen hetzelfde. Ons lichaam reageert in alle vormen van stress met de productie van de stresshormonen adrenaline, noradrenaline en cortisol, wat oorspronkelijk functioneel was. Als we 100.000 jaar geleden bedreigd werden, was deze stressreactie nodig om te vechten of te vluchten voor ons leven. In al die jaren zijn we echter genetisch gezien slechts 0,1% veranderd en reageert ons lichaam hormonaal nog steeds op precies dezelfde manier. Alleen is deze fysieke reactie – waarbij onze bloedsuikerspiegel wordt verhoogd, onze stofwisseling wordt geremd, en ons hele lichaam wordt ingeschakeld om te overleven – totaal niet functioneel als je bijvoorbeeld stress hebt omdat je in de file staat en te laat komt op je afspraak.

De oplossing: hersteltijd

Als je overbelast bent en jezelf geen rust gunt, betaal je fysiologisch gezien een hoge prijs. Je hebt voor elke inspanning namelijk extra adrenaline nodig, waardoor je voor je herstel meer rusttijd nodig hebt dan normaal. Vanaf een bepaald moment gaat je vermoeidheid niet meer vanzelf over, omdat je herstelmechanisme door te veel adrenaline niet meer functioneert. Het gevaarlijke en uitputtende hiervan is dat je lichaam het nieuwe verhoogde niveau nu als standaard beschouwt. Je lichaam bereidt zich dan zelfs in rusttoestand nog voor op vechten of vluchten, waardoor je je voortdurend rusteloos voelt.

Normaal gesproken zorgt het DHEA-gehalte, een hormoon dat zowel bij vrouwen als bij mannen in de bijnieren wordt geproduceerd, ervoor dat je stressreacties niet uit de hand lopen. De balans tussen DHEA enerzijds en de stresshormonen, is van groot belang. Bij langdurige blootstelling aan werkstress, daalt de productie van DHEA. Het goede nieuws is dat we met ontspannen en genieten juist DHEA aanmaken, net als endorfinen (een lichaamseigen opium). Dus als werkgevers gezonde medewerkers willen, is het belangrijk hen te stimuleren zich te ontspannen en te genieten. Het is goed als Nederlandse werkgevers zich daarbij- net als de Finse – niet alleen op het fysieke, maar ook op het psychische welbevinden van hun medewerkers richten.

Hard werken vraagt om ‘hard’ ontspannen

Er wordt wel gezegd: ’Van hard werken gaat niemand dood’. Dat klopt. Maar van hard werken zonder de nodige hersteltijd worden mensen vroeg of laat ziek. Met andere woorden: hard werken betekent ook ‘hard’ ontspannen. Als je dit vertaalt naar onze biochemie betekent dit dat we behalve steeds gas te geven (stresshormonen aanmaken) vooral ook regelmatig moeten remmen (ontspannen, genieten, even geen planning of deadline, mindful bezig zijn).

Bewust zijn betekent dat we van de ‘doe-modus’ naar de ‘zijn-modus’ gaan. De zijn-modus wordt vaak verwaarloosd. Het is een toestand van gewoon zijn, zonder iets te willen bereiken, zonder eisen te stellen aan de werkelijkheid. Gewoon zijn en vooral onze zintuigen gebruiken. Dit kan door fysiek bezig zijn met wat we plezierig vinden (tuinieren, joggen, sporten, klussen, yoga, meditatie), bewust adem te halen (zoals bij mindfulness) en het genieten van mooie en plezierige dingen (muziek, een voorstelling).

Met het stimuleren van deelname aan culturele activiteiten dragen werkgevers dus in belangrijke mate bij aan de zo noodzakelijke zijn-modus van medewerkers. Door het bijwonen van een mooie voorstelling kunnen medewerkers een geluksgevoel ervaren, waardoor ze (behalve DHEA) ook endorfine aanmaken, wat hun gezondheid ten goede komt. Deze anti-stresshormonen worden ook aangemaakt als we bijvoorbeeld lachen.

Actief stimuleren van vitale medewerkers

Onderzoek uitgevoerd door drie gedragseconomen van de London School of Economics5, in opdracht van het Britse ministerie van Cultuur, Media en Sport, toont aan dat een paar keer per jaar naar de schouwburg gaan een groter geluksgevoel oplevert dan een salarisverhoging van 1.146 euro per jaar. Een concert leverde omgerekend 909 euro op.

Als werkgevers investeren in een betere balans tussen werk en privé, hebben zij gemotiveerdere en productievere medewerkers. Daardoor kunnen zij ook onder de streep betere resultaten boeken. Slimme werkgevers spelen dan ook in op de basisprincipes voor een goede balans tussen de doe en zijn-modus.

Om vitaal en in balans te blijven is het dus belangrijk dat medewerkers regelmatig hersteltijd inbouwen en vaker over te schakelen op de zijn-modus. Vermijd bijvoorbeeld de lunch aan het bureau. Eten achter het bureau werkt deprimerend en bouwt spanning op. Lunchen in het zonlicht, bijvoorbeeld in het park, heeft een verlagend effect op stressniveaus, terwijl het geluksgevoel omhoog gaat.

Regelmatig opstaan en bewegen, meer focus op afwisseling tussen inspanning en ontspanning helpt. Apple, Nike, het Ministerie van Financiën, Google en Marktplaats hebben reeds bedrijfsyoga geïntroduceerd. Een paar matten, een verandering in bedrijfscultuur en een aantal yoga of tai-chi boeken zijn al een stap in de goede richting. Wekelijks de stress te ontladen door ontspanning, lachen, meditatie, artistieke en creatieve bezigheden, genieten van mooie en plezierige dingen door naar een musical, voorstelling, of de bioscoop te gaan, het draagt allemaal bij.

Tijd voor cultuur(omslag)!

Medewerkers stimuleren meer over te schakelen op de zijn-modus, wordt ondersteund met een landelijk initiatief waarmee het regelwerk uit handen genomen wordt door de stichting Stimulering Kunst & Cultuur gestarte Bedrijfs Cultureel Abonnement (BCA).  Alle medewerkers van het bedrijf dat hierbij is aangesloten kunnen met korting kaarten boeken voor voorstellingen en museumbezoek. Op deze wijze kunnen werkgevers op een fiscaal aantrekkelijke wijze bijdragen aan de gezondheid en vitaliteit van hun medewerkers. Tegelijkertijd ondersteunt u daarmee de culturele sector en cultuurparticipatie.

Rekening houdend met de toekomstige krapte op de arbeidsmarkt als gevolg van de vergrijzing, kunnen organisaties mensen langdurig aan zich binden en boeien door niet alleen op maat gemaakte werkafspraken te bieden, maar ook mogelijkheden om te ontspannen en genieten van culturele en artistieke activiteiten.
Het mes snijdt daarbij aan verschillende kanten. Niet alleen helpt het individuele medewerkers om de balans tussen de doe- en zijn-modus te verbeteren, het helpt ook om medewerkers fit, gemotiveerd en gezond aan de slag te houden!