Lange lappen tekst, veel juridisch verpakte arbeidsvoorwaarden en voorschriften. Wie leest dat nou? Een arbeidsovereenkomst is doorgaans niet te begrijpen voor doorsnee werkenden.
Daarom verraste Tony’s Chocolonely, pionier op het gebied van sociaal en duurzaam ondernemen, medewerkers enkele jaren geleden met een arbeidscontract dat slechts twee pagina’s omvat. Smakelijk vormgegeven als de wikkel van een melkchocoladereep. Nieuwkomers hoeven niet meer door een pak papier te ploegen en de overeenkomst telt zo weinig mogelijk kleine lettertjes. Wel lette de slaafvrije cacaoverwerker erop dat het document juridisch waterdicht is.
Gebruiker centraal
Bij conscious contracting staat de gebruiker centraal. Dat resulteert meestal in meer beeld en duidelijke taal. Rechten en plichten zijn helder en werkenden weten wat ze mogen verwachten als het gaat om onderwerpen als salaris, werktijden, vakantiedagen, regels en procedures.
Dat bevordert naleving en voorkomt mogelijk misverstanden of juridische geschillen. Is het ook aantrekkelijk vormgegeven in de eigen huisstijl, dan draagt het document ook nog eens bij aan de versterking van de employer branding.
Vaak geldt dat less tegelijk more is. Denk aan het schrappen van onnodige wetteksten. Die veranderen de arbeidsovereenkomst in een onleesbare brij, maar maken ze ook onderhoudsgevoeliger.
Conscious contracting wordt een trend: glasheldere arbeidsovereenkomsten gebaseerd op vertrouwen, en aansluitend bij de kernwaarden en missie van de organisatie, zegt professionele ‘ontregelaar’ Boukje Keijzer, communicatiewetenschapper en gepromoveerd sociaal psycholoog. Vanuit haar bedrijf 7Zebras is zij projectleider van het project Conscious Contracting.
“Conscious betekent dat je goed over inhoud en vorm van het contract nadenkt en niet klakkeloos een standaardovereenkomst kopieert”, legt ze uit. “Het betekent ook dat je dit gewetensvol doet, met aandacht voor de belangen van werkgever én werknemer.”
Zaken om op te letten bij conscious contracting
- Beschrijf in klare taal wat organisatie en medewerker van elkaar mogen verwachten.
- Een fancy arbeidscontract is winst, maar let er goed op dat uiterlijk niet ten koste gaat van wettelijke eisen en andere dwingende bepalingen uit het arbeidsrecht. Het moet voldoen aan de Wet transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden. Lees ook: Wet Transparante en Voorspelbare Arbeidsvoorwaarden: uitspraak nevenwerkzaamhedenverbod https://www.hrpraktijk.nl/juridisch/ontslag/wet-transparante-en-voorspelbare-arbeidsvoorwaarden-uitspraak-nevenwerkzaamhedenverbod/
- Eigen regels zijn optioneel, maar vraag je af of die niet beter passen in het personeelshandboek of aparte gedragscode.
- Beeld is bij voorkeur ondersteunend en leidt niet af. Werk bijvoorbeeld met icoontjes en zet verwante onderwerpen in blokjes bij elkaar: salaris, verlof, vakantie.
- Beoordeel bij het noemen van regels waar het in de praktijk misgaat en waar vaker discussie over is. Leg dat vast, maar vooral niet te veel.
- Gelijkwaardigheid hoort bij conscious contracting. Verdiep je ook in het belang van de ander. Vraag medewerkers wat zij belangrijk vinden en hoe een contract op hen overkomt.
- Vergeet niet het medezeggenschapsorgaan te betrekken als echt zaken veranderen.
Legal empowerment
Opgetogen reacties op LinkedIn vielen Tony’s Chocolonely ten deel na de introductie van het contract nieuwe stijl: kon dit niet bij meer organisaties? Zeker, dacht het van oorsprong Brabantse schoonmaakbedrijf CSU – met tien vestigingen in Nederland. Bij het bedrijf werken mensen van (oorspronkelijk) 130 nationaliteiten.
Lang niet iedere medewerker beheerst het Nederlands even goed, laat staan juridisch lingo. Daarnaast telt Nederland een groot aantal laaggeletterden, met minder taalvaardigheid of een leeshandicap. “Het contract verbetert de legal empowerment van de 15.000 werknemers van CSU”, zei de facilitaire dienstverlener bij de introductie.
Locatie/standplaats, werktijden, salaris, duur overeenkomst (bij bepaalde tijd) en naam en adres van medewerker en de werkgever, opgenomen in een inclusief ogende infographic, dat is het zo’n beetje.
Het schoonmaakbedrijf ziet het arbeidscontract als een mooie binnenkomer, uit oogpunt van goed werkgeverschap. Die keuze bleef niet onopgemerkt. In 2021 mocht het bedrijf een Dutch National Legal Design Award (de ‘Gouden Zandloper’) in ontvangst nemen. Binnen de eigen branche werd het bedrijf Europees gezien als een voorbeeld van commitment to diversity. Het werkt ook nog eens goed, laat CSU weten. “Uit gesprekken met diverse collega’s blijkt dat de ontwerpen bijdragen aan het sneller zelfstandig doornemen van de contracten en het simpeler uitleggen van de afspraken.”
Conscious contracting kwam, zoals meer HR-ontwikkelingen, overwaaien uit Amerika. In Nederland werd het fenomeen geadopteerd door de Goldschmeding Fundatie en in projectvorm in een aparte non-profit gegoten. “We begonnen klein, met een pilot van organisaties die we intensief begeleidden” vertelt Boukje Keijzer.
“Inmiddels hebben we een do-it-yourself traject ontwikkeld, zodat bedrijven zelf aan de slag kunnen. We hebben een gratis routekaart, een juridische checklist en een schrijfwijzer. Onze online omgeving staat vol voorbeelden, tips, filmpjes en Q&A’s.”
Inmiddels hebben volgens Boukje meer dan honderd bedrijven in Nederland zich op een opfrisbeurt van het arbeidscontract geworpen. Waar het eerst vooral hippe, niet-hiërarchische bedrijven betrof, haken volgens haar nu ook grote gevestigde organisaties aan, zoals Vattenfall, Deloitte en PostNL.
Dreigende taal
Keijzer krijgt arbeidscontracten onder ogen die ‘dreigende taal’ bevatten; wat moet en vooral wat niet mag. “Bijvoorbeeld een geheimhoudings- of concurrentiebeding of bepaling rondom nevenactiviteiten, met hoge boetebepalingen erbij. Die doen weinig recht aan de praktijk van de organisatie.
Soms is een geheimhoudingsbeding zo veelomvattend dat mensen denken dat ze op een borrel niet eens mogen vertellen waar ze werken. In de praktijk vindt de werkgever dat niet erg, sterker: het kan wervend zijn. Zolang je geen concurrentiegevoelige informatie over tarieven, bedrijfsresultaten of speciale machines deelt, is er niks aan de hand. Mensen vertrouwen elkaar meer dan zo’n contract suggereert.”
Het arbeidscontract kan een afknapper zijn. “Hebben ze net een fijn sollicitatiegesprek achter de rug en staan ze te springen om samen aan de slag te gaan, krijgen ze zo’n formaliteit onder de neus waar wantrouwen de basis van is. Dat weerspiegelt niet de waarde van werken.”
Het aangaan van een arbeidsrelatie vergelijkt ze met een huwelijk (of andere samenlevingsvorm). “Dat sluit je vanuit liefde, vertrouwen, en gelijkwaardigheid, waarbij je er niet vanuit gaat dat je ooit uit elkaar gaat. Tegelijk regel je dingen die je belangrijk vindt, omdat er nou eenmaal belangen zijn.”
Ingelijste beloftes
Onder meer onafhankelijk hypotheekadviseur Visii vat het arbeidscontract als een feestelijke bezegeling op. Twee partijen kiezen voor elkaar en doen over en weer beloftes. Dat mocht er ook mooi uitzien en het bedrijf vroeg Joost Swarte, striptekenaar en grafisch kunstenaar, om het arbeidscontract vorm te geven. Iedere nieuwkomer krijgt een door hem genummerd, gesigneerd en ingelijst exemplaar. Het kan meteen aan de muur in plaats van opgeborgen in een archiefmap of bureaulade. Op de inhoud kan de nieuwe medewerker inzoomen door de cameralens te richten op een QR-code. ‘Een arbeidscontract op basis van vertrouwen’ • Viisi Hypotheken
Meer dan een handtekening
Het is een aantrekkelijke gedachte om conscious contracting uit te werken in je bestuurskamer of op je HR-afdeling. Dat heeft EyeCare, keten van opticiens en audiciens, goed tussen de oren zitten. “De nieuwe vorm laat zien dat het niet alleen om een handtekening gaat, maar om jou. Het document is persoonlijk, visueel en vertelt direct het verhaal van wie we zijn en waar we voor staan”, schrijft CHRO Irene Vernie van EyeCare op LinkedIn. De pay off: “We zien je”.
Maatwerk
Ook bedrijven die via de AWVN met hun arbeidscontract aan de slag zijn gegaan, zijn er unaniem positief over. AWVN-advocaat Astrid Zuidinga: “Er is veel mogelijk. Het is echt maatwerk. Het hoeft lang niet altijd heel visueel of vernieuwend. Ook met beperkte kosten en aanpassingen kun je veel bereiken.” Ze schreef hier al eerder een blog over: Sluit de arbeidsovereenkomst aan bij de employee experience
Gerelateerd
Tijdens People Analytics en AI 2025 ontdek je hoe je technologische oplossingen kunt inzetten om medewerkers aan te trekken, te ontwikkelen en te behouden. Of je nu een beginner bent of een ervaren professional, deze dag biedt een dynamisch programma vol workshops, kennissessies en inspirerende praktijkvoorbeelden die je zullen helpen de toekomst van werk vorm te geven.
