- Van Veen benadrukt dat de groep verantwoordelijk is voor het aanpakken van storend gedrag, niet alleen de dader of het slachtoffer.
- Hij biedt praktische strategieën om ongewenst gedrag op de werkvloer vroegtijdig te corrigeren.
- Van Veen stelt dat we van chimpansees kunnen leren dat grensoverschrijdend gedrag niet getolereerd moet worden.
Even voorstellen: Frodo. Een alfaman. Een regelrechte bully. Een pestkop. Zijn gedrag wordt gekenmerkt door gewelddadige uitbarstingen richting anderen, vaak zonder aanleiding. Hij dringt zich op aan de vrouwen: je kunt hem gerust beschuldigen van seksuele intimidatie. Totdat Frodo komt te overlijden, en het over en uit is.
We kunnen iets van de natuur leren: om te beginnen dat storend en grensoverschrijdend gedrag niet mogen en zich niet lonen
Op zijn lijk zijn allemaal littekens te vinden. Opvallend zijn vooral de littekens op zijn geslachtsorganen. Die getuigen ervan dat zijn gedrag door groepsleden meermaals is gecorrigeerd. Zijn ‘groepsgenoten’, inderdaad: Frodo’s mede-chimpansees in een leefgemeenschap in Tanzania.
Vergelijk dat eens met hoe storend en grensoverschrijdend gedrag in menselijke organisaties vaak wordt aangepakt – niet of nauwelijks, en zeker niet zo rigoureus als chimpansees, toch zo’n beetje onze naaste verwanten in het dierenrijk. Misschien is dat maar goed ook, zeker voor wie z’n scrotum liefheeft. En misschien is het ook weinig verbazingwekkend dat mensen er andere gedragsregels op nahouden dan chimpansees – mensen zijn tenslotte geen chimpansees.
Apennatuur is geen excuus
Patrick van Veen denkt daar iets anders over. Van Veen is van huis uit gedragsbioloog, die zijn carrière begon als pensioenspecialist bij een verzekeraar. Daar noteerde hij van alles wat hem opviel aan het gedrag van collega’s, wat in 2004 uiteindelijk leidde tot de publicatie van bestseller ‘Help, mijn baas is een aap!’ en de oprichting van Apemanagement, een adviesbureau dat gedragsbiologische inzichten toepast op organisatievraagstukken.
In ‘Help! Het is hier een beestenbende’ richt hij zich op preventie en duurzame verandering van storend en grensoverschrijdend gedrag. Van Veen graaft diep naar de evolutionaire wortels van menselijk gedrag om te kijken wat we kunnen doen om de innerlijke Frodo in ons geen kans te geven zich te misdragen.
We kunnen de biologie niet gebruiken als excuus voor ons menselijk gedrag
Van Veen blijft niet steken in theoretische beschouwingen, maar biedt concrete handvatten en interventiestrategieën. Het hoofdstuk met twintig tips om storend gedrag aan te pakken is bijvoorbeeld direct toepasbaar in de praktijk.
Voor de duidelijkheid: “We kunnen de biologie niet gebruiken als excuus voor ons menselijk gedrag”, zegt Van Veen. En: “Belangrijk om te begrijpen is dat ons gedrag niet alleen door onze natuur wordt bepaald; we hebben keuzevrijheid. De groep waar we onderdeel van zijn nooit een excuus kan zijn voor ons gedrag, net zoals onze natuur dat ook niet is.
Wel helpt die omgeving om ons gedrag beter te begrijpen en zo ook om de verandering ervan effectief te kunnen aanpakken.” Met andere woorden: “We kunnen iets van de natuur leren: om te beginnen dat storend gedrag en grensoverschrijdend gedrag niet mogen en zich niet lonen.”
In zeven interactieve colleges geven de beste hoogleraren en inspirerende topsprekers vanuit TIAS School for Business and Society en HR Leadership Academy je theorie en praktijkvoorbeelden over hoe je gedrag kan sturen en cultuurverandering kan realiseren.
Groepsdynamiek
De verantwoordelijkheid om storend gedrag tegen te gaan en om te voorkomen dat dit escaleert en uitmondt in grensoverschrijdend gedrag, ligt bij iedereen in de organisatie. Van Veen waarschuwt ertegen om dat bij de dader of – nog erger – het slachtoffer neer te leggen. De verantwoordelijkheid ligt bij de groep, net zoals bij onze naaste verwante de chimpansee.
Want veel problematisch gedrag krijgt de ruimte door de groepsdynamiek, waarin omstanders veel te toegeeflijk zijn. “Stel, een collega krijgt een seksueel getinte opmerking waarvan je als omstander vindt dat die ongepast is. Je vraagt die collega wat hij of zij van deze opmerking vindt.
Door er zwijgend aan voorbij te gaan, ontstaan escalaties en wordt storend gedrag uiteindelijk grensoverschrijdend gedrag
Als hij of zij zegt er geen last van te hebben, is de kans dat jij als omstander ingrijpt bijna nihil. Degene die de foute opmerking heeft gemaakt wordt niet gecorrigeerd, en gaat zijn of haar gedrag zoals normaal ervaren.” En: “Een eenmalige seksistische grap is storend, herhaalde seksistische opmerkingen leiden tot grensoverschrijdend gedrag.”
Grenzen aan gedrag moeten door alle betrokkenen worden vastgesteld: “Door stil te staan bij de gedragsregels kunnen we niet alleen overeenstemming bereiken over onze omgangsvormen, maar vooral ook ontdekken waar het schuurt: waar en wanneer storend gedrag ontstaat.”
Misschien is wel de belangrijkste oplossing voor het tegengaan van storend gedrag, voegt hij toe: “Dat we elkaar erop aanspreken. Ook wanneer het nog net op het randje is, juist dan. Door er zwijgend aan voorbij te gaan, ontstaan escalaties en wordt storend gedrag uiteindelijk grensoverschrijdend gedrag.”
Desmond Morris
Van Veen is bepaald niet de eerste die menselijk gedrag vergelijkt met dat van apen; iemand als Desmond Morris (The Naked Ape, 1967) was hem decennia voor. Evenmin is Van Veen de eerste die zich over grensoverschrijdend gedrag buigt, maar zijn boek onderscheidt zich van de meeste andere werken over het onderwerp door de biologische benaderingswijze.
Daardoor krijgen culturele, historische en institutionele factoren wel wat minder nadruk dan ze wellicht verdienen. Ook is er relatief weinig aandacht voor machtsverschillen op basis van gender, etniciteit of andere kenmerken, die in de praktijk een grote rol spelen bij grensoverschrijdend gedrag. Maar het zou flauw zijn om Van Veen dat te verwijten. Dat is nu eenmaal inherent aan zijn methode; hij heeft zich ten doel gesteld te kijken wat we kunnen leren van mensapen. En de lessen die hij uit hun gedrag afleidt zijn zeker zinnig.
Al kun je je afvragen of het nu werkelijk nodig was om apen te bestuderen om tot de conclusie te komen dat tegengaan van overschrijdend gedrag een groepsaangelegenheid is. Bepaald origineel is dat inzicht niet. Maar misschien kan dat ook niet. Misschien lijken we toch te veel op apen om tot baanbrekende inzichten te komen door aapjes te kijken.
Patrick van Veen
Help! Het is hier een beestenbende: De biologische kijk op grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer – en hoe het te voorkomen
Uitgever: Business Contact
Ontdek tijdens ons evenement de nieuwste inzichten en praktische handvatten om talent binnen jouw organisatie te koesteren en te behouden. Thema’s zoals generatieverschillen, waardegedreven organisaties en het creëren van een veilige werkomgeving komen uitgebreid aan bod. Laat je inspireren door boeiende keynotes en leer van praktijkcases van toonaangevende bedrijven.
